آتشفشانهای ایران و جهان - آتش فشان های فعال

آتشفشانهای ایران و جهان

مخروط دماوند ، شاخص‌ترین آتشفشان چینه‌اى کواترنرى ایران است. تاریخ فعالیت این آتشفشان بخوبى شناخته نشده...

آتشفشانهای-ایران-و-جهان.html">آتشفشانهای ایران و جهان" src="http://cdn.akairan.com/akairan/aka/images/a-kourosh/atashfeshan 12.jpg" alt="آتشفشانهای ایران و جهان" xwidt="200" xheight="135" />

 و مخروط آن استراتو ولکانى است که ارتفاع آن از سطح دریا 5670 متر ( 5611 متر وزیرى ، 1362 ) مى‌باشد. مخروط آن منظم و روى کوههاى فراسایش یافته‌اى که در حدود 3500 متر از سطح دریا ارتفاع دارند واقع است.دامنه کوه بوسیله جریانهاى گدازه‌هاى متعدد که از قله یا از مخروطهاى فرعى سرازیر شده اند پوشیده شده است.
قطر دهانه آتشفشان در حدود 400 متر است. قسمت مرکزى دهانه ، بوسیله دریاچه‌اى از یخ پوشیده شده و در حاشیه آن دودخان‌هایى وجود دارد که زمین هاى اطراف را به رنگ زرد درآورده اند.

آتش فشان های فعال

جدا از دهانه فعلى ، شواهدى از دهانه هاى قدیمى را مى توان دید. یکى از این دهانه هاى قدیمى در پهلوى جنوبى و در ارتفاع 100 متر قرار دارد که در حال حاضر ، محل خروج گازها و دودخان‌ها است. در پهلوى شمالى دماوند اثر دیگرى از یک دهانه قدیمى به قطر حدود 9 کیلومتر دیده مى شود که امروزه رودخانه نونال در آن جریان دارد.سنگهاى دهانه قدیمى کمى بازیک تر از گدازه هاى جوان دماوند است. اگرچه بروس و همکاران ( 1977 ) با توجه به ترکیب شیمیایى گدازه‌ها ، دماوند را آتشفشانى دیررس و دور از زاگرس مى‌دانند که در تشکیل آن برخورد صفحه‌ها و پدیده فرورانش از نوع خاص و ذوب پوسته اقیانوسى نقش داشته، ولى جایگاه این مخروط در محل تلاقى البرز خاورى و باخترى این ذهنیت را تقویت مى‌کند که تلاقى گسل هاى عمیق پوسته ، بویژه انواع امتداد لغز شمال باخترى و شمال خاورى ، محل مناسبى براى رسیدن ماگما به سطح زمین بوده است.

- آتشفشان سهند

آتشفشان سهند در 40 کیلومترى جنوب تبریز با ارتفاع حداکثر 3710 متر واقع شده است. این آتشفشان را با آتشفشان‌هاى کوچکتر شمال باخترى دریاچه ارومیه و مرکز آتشفشانى ارمنستان و آرارات در نزدیکى مرز ایران و ترکیه مرتبط مى‌دانند. تعیین سن مطلق گدازه‌هاى مختلف آن سن 12 تا 140 هزار سال را نشان مى‌دهد (معین وزیرى و امین سبحانى،1356).
سهند مخروط بسیار پهن و گسترده اى از تناوب منظم گدازه و خاکستر است که چینه بندى منظم دارد. مواد آتشفشانى سهند بر روى رسوبات مختلف (از پالئوزوئیک تا میوسن) مساحت تقریبى 4500 کیلومتر مربع را پوشانیده است. این وسعت قشر نازک خاکسترهاى آتشفشانى سهند در مناطق دوردست (مثلا در اطراف جاده بستان آباد- تبریز) را شامل نمى شود.
معین وزیرى معتقد است که فعالیت‌هاى سهند در چندین مرحله صورت گرفته‌اند و در بین این مراحل آرامش نسبى وجود داشته است. وفور خاکستر همراه با قطعات پومیسى که تا فواصل دور پراکنده شده‌اند نشانگر انفجارات شدید آتشفشان سهند مى‌باشد. بلندترین قله، مجموعه متناوبى از برش، پیروکلاستیک‌ها و آهک سیلیسى است که طى دو مرحله فعالیت به وجود آمده‌اند. مرحله اول به صورت انتشار روانه‌هاى برشى و مرحله دوم شامل خروج گدازه‌هاى داسیتى است. سنگ‌هاى اصلى محدوده سهند شامل آندزیت، داسیت، ریوداسیت و ریولیت همراه با مواد آذرآوارى فراوان مى‌باشند. مطالعه این آتشفشان نشان مى‌دهد که ولکانیسم در آب صورت گرفته و همچنین آثار انواع ماهى‌ها در مناطق اطراف توده سهند بیانگر آن است که سهند را دریایى کم عمق فراگرفته بود. با آغاز این فعالیت آتشفشانى در اواسط میوسن و ایجاد شرایط نامطلوب، گروهى از پستان داران به صورت دسته جمعى از بین رفته‌اند که آثار این جانوران در حوضه‌هاى رسوبى اطراف مشهود است.

- آتشفشان سبلان

این آتشفشان در باختر شهر اردبیل به ارتفاع 4811 متر قرار دارد که در واقع خط تقسیم حوضه‌هاى آبریز ارومیه و رودخانه ارس به شمار مى‌رود. رشته کوه آتشفشانى خاموش سبلان از دره قره‌سو در شمال باخترى اردبیل شروع و در جهت خاورى- باخترى به طول 60 کیلومتر و عرض تقریبى 48 کیلومتر تا کوه قوشاداغ در جنوب اهر ادامه مى‌یابد. مخروط آتشفشانى سبلان از نوع آتشفشان چینه‌اى است که گدازه‌هاى آن سطحى معادل 1200 کیلومتر مربع را اشغال کرده‌اند.
به علت فروریختگى و ریزش دهانه (کالدرا) شکل مخروط به شدت قطعه قطعه شده است. آتشفشان سبلان سه قله دارد که به دلیل فروریختگى به شدت فرسوده است. قله بلندتر سبلان سلطان و دو قله دیگر هرم داغ یا سبلان کوچک و آقام داغ یا کسرى نام دارند.در قسمت شمال و در قاعده‌اى که بلندتدین قله سبلان در آن واقع است، دریاچه کوچکى وجود دارد که احتمالا باقى مانده دهانه آتشفشانى است. آتشفشان مرکزى بر روى یک فرا بوم خاورى _ باخترى از گدازه‌هاى ائوسن فوران کرده است.

اتشفشان غیر فعال جهان

فعالیت قدیمى سبلان از ائوسن شروع گردید ولى آنچه که کوه سبلان را بوجود آورده در پلیوسن شروع به فعالیت نموده و تا عصر بعد از آخرین یخبندان هم ادامه داشته است .
در دامنه جنوبى سبلان ، چشمه هاى گوگردى زیادى وجود دارد که آب آنها در حدود 40 درجه سانتیگراد حرارت دارد و تنها گواه فعالیت آتشفشان خاموش سبلان است. این چشمه‌هاى گوگردى نشان دهنده آخرین فعالیت‌هاى یک آتشفشان است و بیانگر خاموش نشدن آتشفشان مى‌باشند.
دیدون و ژرمن (1976) فعالیت آتشفشان سبلان را به سه بخش تقسیم نموده‌اند:
1- جریان‌هاى گدازه سبلان کهن: جریان‌هاى گدازه‌اى که در این مرحله تشکیل شده‌اند بیشترین بخش کوه سبلان را دربر مى‌گیرند. نامبردگان فعالیت‌هاى این بخش را به نوبه خود به 5 مرحله تقسیم نموده‌اند که باباخانى ولسکویه و ریو آنها را در سه مرحله خلاصه مى‌کنند که عبارتند از:
الف- آندزیت‌هاى زیرین که در دامنه‌هاى شمالى و خاورى رخنمون دارند.
ب- آندزیت‌هاى میانى که بخش اصلى آتشفشان سبلان را تشکیل مى‌دهند و در همه کناره‌هاى کوه سبلان گسترش دارند.
ج- جریان گدازه داسیتى که تکامل ردیف آتشفشان پیش از کالدرا با آن به پایان مى‌رسد.
2- فرونشست: در این مرحله بخش مرکزى ساختمان پیشین گسیخته شده که نتیجه آن ایجاد یک فرورفتگى دایره‌اى به قطر 20 کیلومتر است. همزمان با فرونشست کالدرا فوران‌هاى انفجارى نیز روى داده است که از مواد آذرآوارى تشکیل شده‌اند.
3- گنبدها و جریان‌هاى گدازه سبلان جوان: پس از فروریزش کالدرا، فوران مواد آتشفشانى صورت گرفته که بلندترین بخش‌هاى مرکزى آتشفشان را تشکیل داده است. در این مرحله چند مخروط در داخل کالدرا و سه جریان گدازه تشکیل شده است. در سده اخیر نیز گازهاى گوگردى و بخارهاى آتشفشانى در اطراف سبلان مشاهده مى‌گردند.

آتشفشان تفتان

تفتان یک آتشفشان جوان پلیوسن- کواترنر و نیمه فعال و از نوع استراتوولکان است که در بلوچستان و 50 کیلومترى شهر خاش قرار دارد. ارتفاع این آتشفشان از سطح دریا 4050 متر و از دشت‌هاى اطراف 2000 متر است. این آتشفشان روى فلیش‌هاى کرتاسه بالایى و ائوسن بنا شده است. از میان این فلیش‌ها سنگ‌هاى افیولیتى مزوزوئیک که در کرتاسه فوقانى تکتونیزه شده‌اند، نمایان هستند.
اولین فوران تفتان شامل گدازه‌ها و سنگ‌هاى پیروکلاستیک با ترکیب داسیت و ریوداسیت از نقطه‌اى واقع در 20 کیلومترى باختر- شمال باخترى قله فعلى شروع شده است (گانسر، 1966). فعالیت مجدد تفتان شامل گدازه‌هاى داسیتى و سپس آندزیتى بوده که در اواخر پلیوسن از دهانة لیج‌وار واقع در 10 کیلومترى شمال باخترى قله فعال امروزى و نیز از دهانه‌اى در 2 کیلومترى جنوب قله امروزى صورت گرفته است (معین وزیرى،1385).
پس از یک آرامش که منجر به تشکیل طبقات آگلومرا شده، یک انفجار مهم در 2 کیلومترى جنوب قله امروزى به وقوع پیوست که اثر آن امروزه به صورت گودال فرسایشى دیده مى‌شود. خاکستر ناشى از این انفجار یک لایه گسترده ستبر در بین گدازه‌هاى آندزیتى کواترنر و سنگ‌هاى آتشفشانى قدیمى‌تر به وجود آورده است. این لایه خاکستر مى‌تواند یک شاخص زمانى بین گدازه‌هاى پلیوسن و کواترنر محسوب گردد.پس از این انفجار روانه‌هاى آندزیتى نسبتاً بلند تفتان که امروزه از آن بخار آب، گازهاى گوگردى و گاز کربنیک خارج مى‌گردد، فوران نموده است. این گدازه‌ها به علت خصلت بازیک بیشتر و شیب زیاد دامنه تفتان، توانسته‌اند در حدود 12 کیلومتر به طرف شمال (دهکده تمین) و خاور جریان یابد.

آتشفشان بزمان

سنگ‌هاى آتشفشانى- نفوذى شمال گودال جازموریان مجموعه سنگ‌هایى را تشکیل داده‌اند که به کمپلکس ماگمایى بزمان معروفند. این کمپلکس ماگمایى جزء زون ماگمایى ارومیه- دختر محسوب مى‌گردد. سنگ‌هاى نفوذى منطقه بزمان از گرانیت آلکالن پورفیرى با فلدسپات پتاسیم دانه درشت، گرانیت‌هاى هورنبلنددار، گرانودیوریت تا کوارتزدیوریت تشکیل شده‌اند که داراى 64 تا 74 میلیون سال سن مى‌باشند. سنگ‌هاى آتشفشانى بزمان عمدتاً آندزیت، بازالت و کمى الیوین بازالت مى‌باشند. استراتوولکان بزمان ساختمان پیچیده‌اى دارد و انواع گدازه‌هاى آندزیتى، داسیتى و ریوداسیتى به ویژه در دامنه شرقى آن زیاد است. مخروط اصلى آن از اجتماع برش‌هاى ایگنیمبریتى، پومیس و گدازه تشکیل شده که به طور متناوب قرار گرفته‌اند.

پراکندگی آتشفشانهای جهان

پراکندگی آتشفشان های جهان براساس موقعیت و نوع مخروط آنها شامل موارد زیر می باشد:
نواحی آتشفشانی اروپا تا قفقاز
1. نواحی آتشفشانی آفریقا و دریای سرخ
2. نواحی آتشفشانی خاور میانه و اقیانوس هند
3. نواحی آتشفشانی زلاندنو تا فیجی
4. نواحی آتشفشانی مالزی و استرالیا
5. نواحی آتشفشانی اندونزی و جزایر آندامان
6. نواحی آتشفشانی فیلیپین و آسیای جنوب شرقی
7. نواحی آتشفشانی ژاپن، تایوان و جزایر ماریان.
8. نواحی آتشفشانی کوریل، کامچاتکا و سرزمین اصلی آسیا.
9. نواحی آتشفشانی آلاسکا
10. نواحی آتشفشانی کانادا و آمریکای غربی
11. نواحی آتشفشانی هاوایی و اقیانوس آرام
12. نواحی آتشفشانی امریکای مرکزی و مکزیک
13. نواحی آتشفشانی امریکای جنوبی
14. نواحی آتشفشانی دریای کارائیب یا هند غربی
15. نواحی آتشفشانی ایسلند و اقیانوس منجمد شمالی
16. نواحی آتشفشانی اقیانوس اطلس

آتشفشان و ابر

لیست آتشفشان های جهان

مشخصات آتشفشان

آتشفشانها دستگاههای طبیعی خروج مواد مذاب یا گاز و جامدی هستند که از درون زمین به خارج رانده می شوند. این مواد در سطح زمین پخش گردیده , برجستگیهای خاصی متناسب با غلظت گدازه های خود تو می نمایند. فعالیت آتشفشانها همیشگی نخست بلکه منقطع و متناسب است مثلا آتشفشان دماوند چندین مرحله فوران و آرامش را داشته است . آتشفشانهای امروزی هم خاموش و گاهی فعالند.

شدت انفجار

آتشفشانها از نظر وجود یا عدم وجود انفجار و نییز شدت انفجار اقسام مختلفی دلرند که در زیر به انواع آنها اشاره می کنیم.

بدون انفجار:

در این حالت قسممتی از پوسته جامد زمین شکافته شده و گدازهها که غالبا غلظتی کم داشته و روان می باشند به بیرون جاری می شوند.

با انفجار محدود:

اتشفشانهای با انفجار محدود در مونالوآ (هاوایی) در سال 1949 دیده شده است . اینگونه آتشفشانها در مراحل اولیه فعالیت بدون انفجار می باشند ولی در مراحل آخر با انفجار همراهند.

مونالو آ (هاوایی)
انفجار نقطه ای

نوع آتشفشانها را می توان های حقیقی آتشفشان به حساب آورد نقطه ای ممکن است و تنها باشند تکراری و کم و بیش . این آتشفشانها احتمال دارد در هر نوبت گونه های خاصی از گدازه که ممکن است اسیدییا قلیایی و یا حد واسط باشند بیرون بریزند. نمونه این آتشفشانها , استرومبلی در جزایر لیپاری است.

آتشفشان استرومبلی

فورانهای آتشفشانی

فورانهای آتشفشانی معمولا براساس شکل دهانه ای که از آن فوران صورت می گیرد، محل قرار گیری دهانه در کوه اتشفشان، شکل و نوع مخروط آتشفشانی و بالاخره خصوصیات عمومی فوران(آرام یا شدید – انفجاری یا غیر انفجاری) طبقه بندی می شوند.
گدازه های اسیدی به علت درصد Sio2 بالا و درجه حرارت نسبتا پایین دارای گرانروی (ویسکوزیته) بالا و سیالیت پائین بوده و در نتیجه به صورت انفجاری همراه با مواد پرتابی می باشد. اما در گدازه های بازیک به علت درصد Sio2 پائین و درجه حرارت نسبتا بالا، گرانروی پائین بوده و سیالیت افزایش می یابد و در نتیجه مواد پرتابی با مقدار کم و فوران آرام انجام می شود.

انواع فوران اتشفشانی

1- نوع هاوایی:
این نوع آتشفشان به شکل گنبدی می باشد و بیشتر مخروط آن از گدازه رقیق با ضخامت زیاد و گسترش کم است. ارتفاع این نوع آتشفشان نسبتا کم است. از دهانه آن اغلب گدازه های بازیک با سیالیت بالا و مواد پرتابی کم، بیرون می ریزد.
به علت وجود میزان کم گاز در گدازه این نوع آتشفشان، فوران جریانی در آن دیده می شود.ماگمایی که به سطح می رسد، معمولا به صورت فواره یا چشمه های گدازه ای خارج می شود. این نوع آتشفشان در جزایر هاوایی به تعداد زیاد یافت می شود. در جزیره ایسلند نیز از این نوع آتشفشان یافت می شود.
2- نوع استرومبولی:
در آتشفشان های نوع استرومبولی ماگمای نسبتا رقیق با ترکیب بازیک و مواد پرتابی کم تا زیاد می باشد که مواد پرتابی به صورت ریتمی از اسکوری های ملتهب‏، لاپیلی و بمب می باشد. عمده فعالیت این نوع آتشفشان در ساحل غربی ایتالیا دیده شده است. فعالیت های آرام استرومبولی از دهانه های باز صورت می گیرد و گدازه های نسبتا سیال در افق های بالایی مجرای آتشفشان وجود دارند.
به علت گرانروی بالای ماگما، خروج گاز زیادتر از انواع ماگماهای سیال نوع هاوایی صورت می گیرد.
فوران های طولانی مدت استرومبولی می تواند مخروطهای مختلط را تشکیل دهد، در حالی که فوران های کوتاه مدت معمولا مخروط های اسکوری دار را تشکیل می دهند. خاکستر در این نوع آتشفشان کم بوده و به هنگام انفجار تولید ابرهای سبک وزنی را می کند.شیب مخروط این نوع آتشفشان از شیب آتشفشان نوع هاوایی خیلی بیشتر است.
۳- نوع وولکانو:
در نوع وولکانو، گدازه های خمیری شکل، دهانه آتشفشان را مسدود می کند و مانع خروج گازها و بخارات می شود. پس از آن که فشار گازها و بخارات بر اثر تراکم زیاد شد، انفجارات شدید تولید می کند. بر اثر انفجار، ذرات مواد مذاب با فشار به خارج رانده شده و بر اطراف پرتاب می شوند و تولید ابرهای ضخیم و وسیعی از خاکستر را می کنند. این ذرات خاکستر، پس از سرد شدن در اطراف دهانه آتشفشان ریخته شده و تولید مخروطی از خاکستر می کند. این نوع مخروط آتشفشانی اغلب دارای دو شیب است که یکی به طرف دهانه و دیگری به طرف خارج است گدازه مذاب در آن ها به صورت روانه، خیلی کم و نسبتا محدود است.
یک کوه آتشفشان ممکن است مدتی به شکل یک نوع و مدتی دیگر به شکل نوعی دیگر آتشفشانی می کند. چنان که آتشفشانی کوه وزوو و اتنا. گاهی از نوع استرومبولی و زمانی از نوع وولکانو می باشد.
۴- نوع پله:
در آتشفشان نوع پله که در جزیره مارتینیک قرار دارد، مجرای آتشفشانی به وسیله گدازه بسیار لزج و خمیری شکلی مسدود می شود و در نتیجه گازها و بخارات برای خود سوراخ و راهی در دامنه و پهلوی کوه پیدا می کنند. ابرهای سوزان در این نوع آتشفشان تقریبا شبیه نوع وولکانو می باشند ولی شدت خروج آنها از دهانه زیادتر است. به علاوه، حرکت آنها موازی با سطح زمین و گاهی مایل با آن است، در حالی که در نوع وولکانو این حرکت به صورت قائم می باشد.
در آتشفشان نوع پله، اغلب مواد مذابی که خیلی غلیظ و خمیری شکل هستند با فشار زیاد از دهانه خارج می شوند و به شکل سوزنی در دهانه کوه منجمد می شوند که به این مواد منجمد شده در دهانه کوه، سوزن پله می گویند.
5-نوع کومولوولکان یا کوپول:
مخروط این نوع آتشفشان به شکل گنبد است که به یک طرف بیشتر متمایل است. این نوع آتشفشان در شرایطی تقریبا مشابه نوع پله ایجاد می شود. قطعات بزرگی از سنگ، که از دهانه این نوع آتشفشان خارج می شود، ممکن است دارای سطوح صیقلی یا مخطط باشند

پیشگویى فعالیت هاى آتشفشانى

این پیشگویى‌ها بسیار مشکل هستند و بسیارى از اوقات غلط از آب درآمده‌اند و بر دو اصل استوار است. یکى شناخت زمین‌شناسى آتشفشان و دیگرى وجود یک ایستگاه مراقبت در محدوده آتشفشان.
با توجه به مطالعات زمین‌شناسى و تعیین سن یک آتشفشان مى‌توان نوع فعالیت‌هاى آن، تعداد فورانها، نظم و قاعده فورانها و زمان خواب آتشفشان را دانست. نفوذ ماگما از عمق به سطح باعث شکستن سنگهاى زیر آتشفشان مى‌شود که این شکستگى‌ها، لرزه‌ها را ایجاد مى‌نماید، با ادامه شکستگى‌ها و صعود ماگما به سمت بالا، بالاخره ماگماهاى صعود کرده، بیرون خواهد ریخت.

احتمال بیدار شدن دماوند خفته

تغییر در الگوی لرزه خیزی، خروج گاز و بخار و همچنین تغییر در شیب دامنه، نشانه های اصلی احتمال رویداد آتشفشان به شمار می آید که در مورد دماوند بیشتر این نشانه ها را کارشناسان سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور و سایر مراکز پژوهشی کشور مشاهده کرده اند. به گزارش ایسنا، مهندس فرهاد انصاری، مدیر زمین شناسی مهندسی و زیست محیطی سازمان زمین شناسی گفت: دماوند آتشفشانی خفته و نه خاموش است و نباید نشانه هایی را که در آن مشاهده می شود، فراموش کرد و نسبت به آنها بی توجه بود. وی درباره نشانه های بروز پدیده آتشفشان در چنین قله هایی یادآور شد: افزایش لرزه خیزی یا به طور کلی تغییر الگوی لرزه خیزی منطقه، خروج گازهای آتشفشانی و همچنین تغییر در شیب دامنه کوه های آتشفشان اصلی ترین نشانه های احتمال رویداد آتشفشان است که در خصوص دماوند ٢ مورد اولیه از ابتدای سال ٨٥ به وضوح دیده شده است و با توجه به گزارش های اخیر کارشناسان مبنی بر افزایش رویداد زمین لرزه درمنطقه، احتمال تغییر در شیب دامنه های قله دماوند نیز وجود دارد. انصاری با بیان این که بروز ٣ نشانه یاد شده می تواند نشانه ای از حرکت مایع مذاب (ماگما) از بخش های پایین زمین به سمت بالا باشد، خاطرنشان کرد: به سبب وجود فشار بسیار زیاد در ژرفای زمین حرکت ماگما به سوی دهانه آتشفشان با خروج حجم زیادی از بخار و گازهای مختلف و همچنین ترک خوردن و متورم شدن پوسته زمین و در نهایت تغییر در شیب دامنه کوه آتشفشان همراه است که به صورت رویداد زمین لرزه و تغییر شیب دامنه دیده می شود. بررسی و پیش بینی حرکت گدازه های احتمالی، سیلاب های به راه افتاده، خاکستر به وجود آمده ناشی از انفجارات ایجاد شده و همچنین گازهای سمی که در زمان بروز پدیده آتشفشان به وجود خواهد آمد، برای مقابله با خطرات ناشی از فوران احتمالی و برنامه ریزی های مورد نیاز برای آماده بودن در برابر چنین مخاطراتی بسیار مهم است. انصاری در پایان با اشاره به این که داده های موجود از آتشفشان های ایران بسیار اندک می باشد و برای ما ناشناخته است، تصریح کرد: نباید فراموش کرد بیشتر این آتشفشان ها خفته اند و خاموش به شمار نمی آیند و تنها با شناخت کافی از پدیده ها و فرآیند زمین شناسی است که می توان هنگام رویارویی با آنها بدون غافلگیر شدن به درستی تصمیم گرفت.

لحظه برخورد صاعقه با آتشفشان چایتن در شیلی از فاصله 30 کیلومتری شمال این آتشفشان. آتشفشان چایتن پس از هزاران سال دوباره فعال شده بود. مسئله طوفانهای الکتریکی روی آتشفشانهای در حال فوران مسئله ای است که دانشمندان علل متفاوتی را برای آنها اعلام می کنند. (REUTERS)

زیستن در دامنه‌ی آتش‌فشان / به بهانه‌ی یک‌سالگی

سیدناالشهید در مقاله‌ی مشهور "انفجار اطلاعات" می‌نویسد:
"نیچه خطاب به فیلسوفان می‌گوید: «خانه‌هایتان را در دامنه‌های کوه آتش‌فشان بنا کنید» و من همه‌ی کسانی را که در جست‌وجوی حقیقتند، مخاطب این سخن می‌یابم."

گدازه‌ها در مواجهه با آب اقیانوس

و زندگی در دامنه‌ی آتش‌فشان، تصویر مطلوب ماست از حیات.
آن‌که در دامنه‌ می‌زید، از "غفلت" می‌گریزد، نه از واقعیت. و چه واقعیتی عیان‌تر از گدازه‌های سرخی که هر لحظه، حیات او را تهدید می‌کند. در اینجا، غفلت، و لو برای لحظه‌ای، موجب هلاک است. و اگر نیک بنگری، خواهی دید که غفلت، فرصت "اندیشیدن" را از انسان امروز گرفته‌است. و این، همان خواسته‌ی "برادر بزرگتر" است: تسلیم در برابر مشهورات رسانه‌ای و رضایت به آنچه "کدخدای" دهکده‌ی جهانی دیکته می‌کند. به عبارت بهتر، "انسان غفلت‌زده" یعنی شهروند مطیع دهکده‌ی جهانی مفیستوفلس.
"شهروندِ مطیع، کسی است که وجود فردی‌اش مستحیل در جامعه‌ای است که پیرامون او وجود دارد. اعتراضی ندارد. استدلال‌های رسمی را می‌پذیرد و در صدق گفتار سیاستمداران تردید روا نمی‌دارد... عدالت را نه قبله‌ی قانون، که تابع آن می‌بیند... دروازه‌های گوش و چشم و عقلش برای پیام‌های پروپاگاندا باز است... و دهکده‌ی جهانی برای آنکه سر پا بماند، به شهروندان مطیعی نیاز دارد، که سرشان در آخور خودشان باشد."1
آن‌که ساکن دامنه‌ی آتش‌فشان است، باید با واقعیت روبرو شود. تمام و کمال. واقعیت داشته‌ها و نداشته‌های حقیقی‌اش. که همان‌طور که "توهم" قدرت، به شکست می‌انجامد، ترس از "دشمن موهوم" هم، برادر مرگ است.
"بیش از یک قرن است که علی‌الظاهر هیچ تمدنی جز تمدن غرب در سراسر سیاره‌ی زمین وجود ندارد. همه‌جا در تسخیر این صورت از حیات بشری است که تمدن غرب، با خود به ارمغان آورده است. هیچ یک از اُمم عالم نتوانسته‌اند نه در زبان، نه در فرهنگ، نه در معماری، نه در حیات اجتماعی و نه در زندگی فردی، خود را از تأثیرات تمدن غرب دور نگاه دارند..." می‌گویند، ترس مولود جهل است، اما "وقتی حصارهای اطلاعاتی فرو بریزد، مردم جهان خواهند دید که این دژ ظاهراً مستحکم، بنیان‌هایی بسیار پوسیده دارد، که به تلنگری فرو خواهد ریخت. قدرت غرب، قدرتی بنیان گرفته بر جهل است..." و حصار امپراطوری رسانه‌ای غرب، زمانی فرو می‌ریزد، که با تحلیل داده‌ها و نمایش نسبت آن با حقیقت، به جای پاشیدن بذر جهل، نهال دانایی کاشت. و البته که در مقایسه با مزرعه‌ی علفهای هرز، پرورش باغ درختان مثمر، طاقت‌فرسا و دیربازده است.
باید با واقعیت روبرو شد، بی‌پیرایه و با شجاعت. واقعیت تسلیم و عجز صاحبان اندیشه در برابر غرب. و اینکه "مومنین" به تمدن غرب، هیچ‌گاه ساختن تمدنی دیگر را "اراده" نخواهند کرد، چه آن تمدن چیزی از سنخ غرب و شرق باشد، چه تمدن "موعود" بشری.
جستجوی حقیقت، نه در گرو گذشت سال و ماه است و نه وابسته به رسانه. اما زیستن در دامنه‌ی آتشفشان، تصویر مطلوب ماست از حضور و سامان مجموعه‌ای به نام "کتاب‌نیوز". ازین رو، اینکه یکسال گذشته را چگونه و چطور گذرانده‌ایم و پاسخ به سئوالاتی شبیه به این که مثلا "مشکلات کار چیست؟!" مهم نیست، مهم این است که چقدر به وضعیت مطلوب نزدیک شده‌ایم و چگونه به این حرکت شتاب بدهیم و بس.
در سالی که گذشت، بیش از هر چیز، غفلت خود و مدیران فرهنگی جمهوری اسلامی، اولا نسبت به داشته‌های خویش ــ اعم از نرم‌افزار و سخت‌افزار ـــ و ثانیا نسبت به داشته‌ها و توانایی‌های غرب، مایه‌ی رنج و تاسف بود. غفلتی که یا با انفعال و خودباختگی نمود می‌یافت، یا با شتاب‌زدگی و خامی.
حرکت میان این دو تیغه‌ی تیز جز با "جهاد" همه‌جانبه و جز با تامل و تدبر هماره، میسر نیست، که غفلت زائیده‌ی راحت‌طلبی‌ و عافیت‌اندیشی‌ست. و آن‌که در محاصره‌ی آتش است را، با عافیت چه کار؟!
آن‌که در جستجوی حقیقت است، پیوسته در حال سنجش یافته‌های خود و دیگران است، نه خودباخته است و نه منجمد. و برای ما که هنوز در ابتدای راهیم، رنج و صبر و ایمان مستلزم همند. ایمان به حقیقت عالم و مسیر کشف آن. و صبر بر مصائب شناخته و ناشناخته‌ی راه. از قلّت همراهان تا تکفیر آن به آن.
اما با تمام این حرفها، چشممان روشن به وعده‌ی الهی است. و آن تعبیر زیبایی‌ که تقوی، هم‌معنی دوری از غفلت است و اینکه "اتّقوا ‌الله و یعلّمکم الله"4.

نمایه شدت فوران آتشفشان

ولکانولوژی یا آتشفشان شناسی از دو کلمه Volcano به معنی "آتشفشان" و Logos به معنی "شناخت" گرفته شده است. زمین در ابتدا به حالت کره گداخته‌ای بوده است که پس از طی میلیونها سال بخش خارجی آن به صورت قشر سختی در آمد. این پوسته به دفعات بر اثر عبور مواد مذاب درونی سوراخ گردید و سنگهای آتشفشانی زیادی به سطح آن رسید. این عمل حتی در عصر کنونی نیز ادامه دارد. تمام پدیدههایی که با فوران تودههای مذاب بستگی دارند، پدیده آتشفشانی می‌گویند و علمی را که هدف آن بررسی این پدیده هاست با آتشفشان شناسی می‌نامند.وقتی که از فعالیت آتشفشانی صحبت می‌شود در فکر خود فورانهای بزرگ ، سیلهایی از گدازه ، بهمن‌هایی از سنگهای گرم و خاکستر ، گازهای سمی و خطرناک و انفجارات شدید در نظر مجسم می‌نماییم که با مرگ و خرابی همراه است. به قول ریتمن کسی که این حوادث را می‌بیند هرگز نمی‌تواند فراموش کند و این امر به قدرت عظیم طبیعت و ضعف نیروی انسانی مربوط می‌باشد.

بزرگترین آتشفشان کره زمین

بزرگترین آتشفشان کره زمین مونالوآ نام دارد که بخشی از جزایر هاوایی را تشکیل می‌دهد. محیط قاعده مخروط این آتشفشان 600 کیلومتر و قله آن نسبت به کف اقیانوس که آن را احاطه کرده است 10 کیلومتر ارتفاع دارد. این آتشفشان ، همراه با سایر قسمتهای جزایر هاوایی نشاندهنده موادی هستند که به وسیله فورانهایی که از یک میلیون سال پیش تا کنون ادامه داشته‌اند، بیرون ریخته شده‌اند.

بزرگترین آتشفشان کشف بشر

بزرگترین آتشفشانی که تا کنون به وسیله بشر کشف شده است، الیمیوس مونز یا کوه المپیک نام دارد که در کره مریخ واقع است. شواهد به دست آمده از طریق عکسبرداریهای سفینه فضایی ماریند 9 نشان میدهد که ارتفاع این آتشفشان احتمالا 23 کیلومتر بوده و کالدرای آن نیز 65 کیلومتر عرض دارد.

نمونه‌ای از فورانهای مهم دنیا

آتشفشان وزوو - آتشفشان مونالوآ - آتشفشان پله - آتشفشان بزیمیانی - آتشفشان پاری کوتین در مکزیک - آتشفشان سنت هلن

اقسام آتشفشانها

1) آتشفشانهای نقطه‌ای که مواد گداخته از یک محل بیرون می‌آید (آتشفشان نوع مرکزی). انواع آتشفشانهای نقطهای عبارتند از:
- آتشفشانهای نوع هاوایی یا سپری
- آتشفشانهای نوع استرومبولی
- آتشفشانهایی پرکابی
- آتشفشانهای نوع پله
- آتشفشانهای نوع ولکانو
2) آتشفشانهای شکافی یا خطی که فوران آن در امتداد یک شکاف صورت می‌گیرد. انواع آتشفشانهای شکافی یا خطی عبارتند از:
- فورانهای خطی غیر انفجاری
- فورانهای خطی انفجاری

رابطه آتشفشان شناسی با سایر علوم زمینی

ژئوفیزیک: برای اثبات و آگاهی از کانونهای درونی آتشفشانها و پیشگویی شکل و محل و موقعیت آن.
ژئوشیمی: تعیین دقیق عناصر که بصورت مواد جامد ، مایع و گاز از آتشفشان خارج می‌شوند.
ترمودینامیک: برای فهم و ارزیابی نیروی حرارتی آتشفشان و انرژی حاصله از آن و رابطه تشکیل مواد گداخته با حرارت و فشار و همچنین انجماد آن.
سنگ شناسی: جهت اطلاع از اختصاصات گدازه و شناسایی دقیق سنگهای آتشفشانی
رسوب شناسی: پراکندگی و نحوه انتشار مواد جامد آتشفشانی در دریاها و خشکیها که به صورت خاکستر ، توف ، برش و ... ته نشین می‌شوند.

اهمیت آتشفشان شناسی

از نظر اقتصادی: استفاده از انرژی گرمایی آن و انرژی گازهای فومرولی در گردش توربین و به دست آوردن مواد شیمیایی با ارزش که امروزه در ایتالیا ، زلاندنو ، ژاپن و ایسلند اهمیت پیدا کرده است و در کشور ما نیز اخیرا برای استفاده از نیروی حرارتی زمین (انرژی ژئوترمال) حفاری هایی انجام شده است.

پیشگیری از خطرات اجتماعی آتشفشان

اطلاع و آگاهی از ساختمان و ترکیب پوسته و تا اندازه‌ای گوشت ه زمین.سنگ های آتشفشانی سنگهایی هستند که به صورت ماگمای گداخته در سطح زمین به سرعت سرد می شوند و به علت سرد شدن سریع دارای شیشه می باشند و یا آن قدر ریز دانه اند که نمی توان مود آن هارا تعیین نمود.

انواع بافت سنگ های آتشفشانی :

پورفیریک: بلورهای درشت یا فنوکریست در متن ریز بلور یا شیشه ای.
بافت اینترسرتال: در بین کانی های سنگ فضاهای خالی دیده می شود که این فضاها با شیشه یا محصول دگرسانی آن پر می شود.
بافت تراکیتی: نوعی بافت پورفیریک با خمیره میکرولیتی یا میکرولیتی –شیشه ای که در آن میکرولیت های فلدسپار، حالت جریانی دارند.
بافت اسفرولیتی: بافتی که در آن شیشه ای فلدسپاری و سیلیسی به صورت شعاعی متبلور شده اند.
بافت شیشه ای: قسمت اعظم سنگ از شیشه تشکیل شده و گاهی حالت جریانی دارد که بافت شیشه ای جریانی می گویند.
بافت دم چلچله ای: بلورهای سنگ و شیشه به حالت دم پرستویی و حاصل سرد شدن یا تبلور سریع می باشند.
بافت اسپینیفکیس: بافتی که در سنگ های اولترامافیک خروجی ( گدازه کوماته ایت ) دیده می شود. در این بافت الیوین ها و پیروکسن ها به صورت اسکلتی، داربستی یا زنجیره ای دیده می شوند.

انواع سنگ های آتشفشانی:

سنگ داسیتی – ریولیتی: دارای فنوکریستهای کوارتز همراه با کانی فلدسپار و پلاژیوکلاز در یک زمینه دانه ریز فلدسپار و کوارتز. این سنگ ها معادل آتشفشانی سنگ های گرانیتی می باشند.
سنگ تراکیتی: حجم اصلی این سنگ ها را فلدسپار به ویژه فلدسپات آلکالن تشکیل می دهد که به صورت فنوکریست و خمیره سنگ یافت می شود.
سنگ آندزیت و بازالت: فراوانترین سنگ های آتشفشانی که دارای کانی های رنگین زیادی است. مانند تراکیتها، فنوکرسیت کوارتز وجود ندارد ولی فنوکرسیت پلاژیوکلاز و کانی های رنگین زیاد است. در خمیره نوع سنگ فلدسپار آلکالن وجود ندارد و خمیره عمدتا از پلاژیوکلاز و پیروکسن می باشد.
سنگ های فنولیتی، تفریتی و بازانیت: تشخیص صحرایی این سنگ ها بسیار مشگل است، مگر اینکه سنگ دارای مقدار زیادی فنوکریست های فلدسپاتوئید مانند لوسیت، نفلین و آنالسیم باشد. این سنگ ها در بازالت آلکالن و مناطق ریفت قاره ای وجود دارد.
سنگ لاتیت: معادل آتشفشانی سنگ مونزونیتی که در مقایسه بازالت و آندزیت، دارای فلدسپار غنی از پتاسیم می باشد.
سری ماگمایی: سنگهای آتشفشانی شامل سریهای تولئیتی، کالکوآلکالن، آلکالن و شوشونیتی می باشند.
سری تولئیتی: شامل بازالت تولئیتی، سنگ های حدواسط و اسیدی می باشد. سری تولئیتی از نظر سدیم و پتاسیم و دیگر عناصر آلکالن و همچنین عناصر خاکی نادر و سیلیس غنی می باشد که در مناطق سازنده و در داخل صفحات و گاهی در مناطق در حال فرورانش یافت می شوند.
سری کالکوآلکالن: یا سری هیپرستن که مانند سری تولئیتی غنی از سیلیس است و درصد Al2O3 آن بیش از 17% است و در مناطق فرورانش دیده می شود.
سری آلکالن: فقیر از سیلیس، عناصر آلکالن، عناصر خاکی نادر، مواد فرار، ارتوپیروکسن و پیژونیت و حاوی الیوین پایدار و بدون حاشیه واکنشی و دارای فلدسپاتوئید ( نفلین – آنالیسم، لوسیت ) می باشد و در داخل صفحات قاره ای و اقیانوسی دیده می شوند.
سری شوشونیتی: دارای پتاسیم زیاد نسبت 1= Kzo/ NazO می باشد و در مناطق در حال فرورانش فراوان است ولی مانند کالکوآلکالن نمی تواند شاخص خوبی برای این مناطق باشد، زیرا سری شوشونیتی در داخل صفحات قاره ای نیز دیده می شود.
غالبا انتهای فوقانی دودکش در سطح زمین وسیع تر می گردد و دهانه را بوجود می آورد ومعادل لاتین آن crater می باشد. بعضی آتشفشانها دهانه وسیع و دریاچه مانند (Lake Crater) دارند. در آتشفشانهای انفجاری دهانه بر اثر انفجار ، از بین می رود و دهانه های جدید بوجود می آید.
راس خون