انواع ساعت های آفتابی - عکس های جدید ساعت خورشیدی
انواع ساعت های آفتابی
ساعت های آفتابی با توجه به بنیاد کارشان به دو دسته ارتفاعی و جهتی تقسیم
می شوند. ساعت های جهتی نیز در بردارنده دو دسته سمتی و زاویه ساعتی هستند.
ساعت های ارتفاعی بر پایه تغییر ارتفاع (فاصله خورشید از افق) کار می
کنند.
عکس های جدید ساعت خورشیدی
ساعت های سمتی بر پایه تغییر سمت (زاویه تصویر شعاع حامل خورشید بر صفحه افق با جهت شمال جغرافیایی) محاسبه می شوند. ساعت هایی که بنیاد کار آنها تغییر زاویه ساعتی خورشید است، بر پایه فاصله زاویه ای خورشید با نصف النهار مکان رصدگر کار می کنند. چنین ساعت هایی که صفحه آنها تخت است، سه دسته اصلی مایل، عمودی و افقی را در بر می گیرند.
ساعت های افقی معمولا در جهت شمال- جنوب قرار می گیرند و ساعت های مایل و عمودی به دو دسته مستقیم و غیرمستقیم تقسیم می شوند. ساعت های غیرمستقیم رو به جهت خاص جغرافیایی نیستند.
1- ساعت افقی
صفحه این ساعت موازی با افق است و شاخص آن با صفحه ساعت، زاویه ای برابر با عرض جغرافیایی محل می سازد. این ساعت ها در همه جا و به ویژه در ایران رواج داشته اند. در ایران از اواخر سده پنجم، این ساعت ها در کاروان سراها، صحن مسجدها و زیارتگاه ها برای بازنمایی وقت اذان به کار می رفتند. برخی از این ساعت ها، هنوز در ساختمان های قدیمی باقی مانده اند. ساعت های خورشیدی عمودی و افقی جزو ابزارهایی بودند که جمال الدین نجاری در سده هفتم با خود از رصدخانه مراغه به پکن برد.
2- ساعت عمودی
در این ساعت ها، صفحه ساعت عمود بر سطح افق است. اگر صفحه ساعت رو به یکی از جهت های جغرافیایی باشد، به آن ساعت عمودی مستقیم می گویند و اگر رو به جهت خاصی نباشد، عمودی غیرمستقیم نامیده می شود.
در این ساعت ها نیز شاخص رو به ستاره قطبی است، بنابر این زاویه آن با صفحه ساعت برابر با متمم عرض جغرافیایی است. این ساعت ها معمولا روی دیوارها یا ستون ها نصب می شود. اگر ساعت عمودی غیر مستقیم باشد، محاسبات صفحه آن اندکی پیچیده خواهد شد.
در ایران برای نخستین بار غیاث الدین جمشید کاشانی در سده هفتم در رصدخانه سمرقند از طریق محاسبه خطوط، یک ساعت عمودی غیرمستقیم با محاسبه به دست آورد. در این گونه ساعت ها، برای محاسبه خطوط ساعت عمودی رو به شب و رو به غرب باید بلندی شاخص معلوم باشد.
شاخص این ساعت ها تیغه ای است که به روی سطح صفحه عمودی به طور مایل نسبت به خط افق با زاویه ای برابر با عرض جغرافیایی نصب می شود. ساعت رو به شب از صبح تا ظهر و ساعت رو به غرب از ظهر تا عصر قابل استفاده است. اگر صفحه ساعت عمودی مستقیم نباشد، برای انجام محاسبه ها باید زاویه انحراف صفحه نسبت به راستای شمال- جنوب را بدانیم . دکتر دنی ساووا، استاد تاریخ دانش و پژوهشگر رصد خانه پاریس که از 1990 عهده دار مدیریت کمسیون ساعت های آفتابی در فرانسه است، یک ساعت آفتابی عمودی غیرمستقیم در محوطه برج سرخ مراغه ساخته و پرداخته است.
3- ساعت مایل
صفحه ساعت مایل بین صفر و 90 درجه با افق زاویه می سازد. اگر صفحه رو به یکی از جهت های مشخص جغرافیایی قرار بگیرد، ساعت مایل مستقیم است. دو نوع از ساعت های مایل مستقیم، بیش از انواع دیگر رواج دارد. یکی نوع قطبی و دیگری نوع استوایی.
الف) نوع قطبی
در ساعت آفتابی از نوع قطبی ، صفحه ساعت موازی با محور زمین است بنابر این صفحه ساعت با سطح افق زاویه ای برابر با عرض جغرافیایی محل می سازد. شاخص، عمود بر صفحه ساعت است و به شکل تیغه ای مستطیل شکل ساخته می شود. این ساعت ها بیشتر در اروپا رواج دارد و بر سطح شیروانی ها، سرستون ها و سطح های مایل در ساختمان نصب می شوند.
ب) نوع استوایی
این ساعت ها رو به جنوب قرار می گیرند و صفحه ساعت موازی با استواری زمین است. برای همین زوایه ساعت با سطح افق برابر با متمم عرض جغرافیایی محل استقرار ساعت است. با توجه به اینکه خورشید هر ساعت 15 درجه نسبت به نصف النهار جهان جا به جا می شود، اگر با تقریب فرض کنیم که خورشید روی استوا حرکت می کند، می توانیم به راحتی درجه بندی صفحه ساعت را انجام دهیم. کافی است صفحه ساعت را به فاصله های 15 درجه تقسیم کنیم. در این ساعت شاخص، عمود بر صفحه قرار می گیرد و با توجه به اینکه خورشید در بهار و تابستان بالای استوا و در پاییز و زمستان، پایین استوا قرار دارد، باید هر دو روی صفحه درجه بندی شود و در نیمی از سال صفحه رویی و نیمی دیگر از سال بخش زیر صفحه استفاده شود.
ساعت های آفتابی استوایی را می توان به صورت حلقه ای نیز ساخت. در این صورت از یک نوار درجه بندی شده به جای صفحه استفاده می شود و می توان از حلقه های مختلف برای نگهداری نواری که نقش صفحه را بازی می کند، استفاده کرد. چنین ساعتی، ساعت چند حلقه ای نام دارد.
این ساعت را می توان به شکل کاسه ای، استوانه تو خالی و شکل های متنوع دیگری از سنگ یا فلز ساخت.
پژوهش و نگارش: دکتر سید حجت الحق حسینی
منبع: ماهنامه آسمان شب - سایت تبیان
,