برترین جنگنده های جهان در سال ۲۰۱۷!

با تعدد جت های جنگی و تولید جنگنده های جدید، لیست برترین های جهان مدام در حال تغییر است و حتی در برخی موارد بین موسسات و مجموعه های فعال در زمینه علوم نظامی نیز اختلاف نظر مشاهده می گردد. در همین راستا اینبار مجموعه Aviationcv برترین جت های های جنگی جهان در سال ۲۰۱۷ را دسته بندی و معرفی کرده است. در این لیست ۱۰ جت جنگی جهان نام برده و اطلاعات جدید آنها نیز منتشر شده است.

 

در دو سال اخیر جهان درگیر جنگ های نسبتا سنگین با تروریست ها و همچنین درگیری های پراکنده بین کشورها بوده است که بخش عمده این نبردها بر عهده نیروهایی هوایی بوده است. پس برای یک زنگ تفریح حسابی با ما همراه باشید!

 

شماره ۱۰- F-16 Fighting Falcon

در همین ابتدا نکته ای جالب توجه را برای شما عزیزان عنوان می کنیم؛ F-16 پر فروش و پر تعداد ترین جنگنده ای است که ایالات متحده تولید کرده است. کمی پیش از انقلاب نیز ایران سفارش های گسترده ای شامل ۳۰۰ فروند از برترین F-16 های زمان خود را تسلیم آمریکا کرده بود و جت های تولید شده برای ایران پس از وقوع انقلاب به اسرائیل تحویل داده شدند.

 

جنرال داینامیکس اف-۱۶ فایتینگ فالکن به معنای شاهین مبارز، جت جنگنده چندمنظوره تک‌موتوره مافوق صوت است که شرکت جنرال داینامیکس به سفارش دولت ایالات متحده آمریکا در دههٔ ۱۹۷۰ طراحی کرد. اولین پرواز این هواپیما در سال ۱۹۷۴ انجام شده و چهار سال بعد وارد فعالیت رسمی در ارتش آمریکا شد.

 

از سال ۱۹۹۳ در پی فروش شرکت هواپیمایی جنرال داینامیکس به شرکت لاکهید این هواپیما در لاکهید مارتین تولید می‌شود. این هواپیما چندکارگی بالایی داشته و قابلیت اجرای مأموریت‌های مختلف هوابه‌هوا، هوابه‌زمین و شناسایی را دارد.  اف-۱۶ به‌عنوان یک جنگنده سبک و ساده و ارزان برای نیروی هوایی آمریکا طراحی شده که بتوان تعداد زیادی از آن را در اختیار داشته و از این طریق برتری هوایی را به دست آورد.

 

تاکنون بیش از ۴۵۰۰ فروند از این هواپیما تولید شده و آخرین خریدار آن نیز عراق است که ۱۸ فروند اف-۱۶ سفارش داده است. در مجموع ۲۵ کشور از این هواپیما استفاده می‌کنند و مدل‌هائی از آن در ژاپن و ترکیه هم تولید می‌شود. در سال ۲۰۰۹ در مجموع ۲۳۰۹ فروند اف-۱۶ در کشورهای مختلف دنیا عملیاتی بوده‌اند که این رقم بیشتر از هر هواپیمای جنگی دیگر است و به این معناست که ۱۵ درصد از کل هواپیماهای جنگی دنیا را اف-۱۶ها تشکیل می‌دهند. این جنگنده امروزه با بلوک های جدید و بروز شده در اختیار برخی از کشورها با وسعت مالی بالاست.

 

 

شماره ۹- F15 Eagle

این جت توانایی پرواز در ارتفاع ۱۰،۰۰۰ متر با حداکثر سرعت ۱۶۵۰ مایل در ساعت را داراست. F-15 جنگنده ای است که برای حفاظت از مرز گزینه بسیار مناسبی است. این جنگنده می تواند در ایران یک جت کارآمد باشد که متاسفانه به دلیل تحریم های نهایی شاهد پرواز آن در آسمان خودی نخواهیم بود.

 

اف-۱۵ جنگنده اصلی آمریکا برای مراقبت از مرزهای هوائی این کشور است. استفاده از دوموتور قدرتمند توربوفن با قدرت ۲۹۰۰۰ پوند کشش (۱۳۱۵۴کیلوگرم) در ثبت اوج‌گیری و شتاب و دارا بودن یک سازه هوایی قوی که حاصل هزاران ساعت مطالعه و بررسی‌های رایانه ا ی وانجام آزمایش‌ها تونل باد بوده و نیز استفاده از سطوح فرامین پروازی قوی که قابلیت پرواز را در این هواپیما خارق‌العاده ساخته است؛ همچنین استفاده از سامانه هوایی دیجیتال ونصب یک رادار با برد بلند حدود۱۰۰مایل (۱۶۰کیلومتر) در اف-۱۵ و به کار گیری آخرین نوع رادار برد متوسط واستفاده از موشکهای هوا به هوای اسپارو وکوتاه برد حرارت یاب سایدوایندر و مجهز شدن این جنگنده به توپ سرعت بالا، از آن یک عقاب با سرعت بالا ساخته‌است.

 

توسعه جنگنده اف-۱۵ با تولید هواپیماهای جدید روسی در سال ۱۹۶۷ هم‌زمان گردید و این در حالی بود که در همان زمان جنگنده‌های اف-۴در ویتنام در گیر بودند؛ در واقع تحت این شرایط، نیروی هوایی ایالات متحده به طور جدی ساخت جنگندهٔ اف-۱۵را آغاز نمود. جنگنده Silent Eagle آخرین نمونه تولیدی از این جت است که بسیار پیشرفته و توانمند است اما مشتری چندانی برای آن پیدا نمی شود. بین ۶ الی ۷ کشور مانند عربستان، کره جنوبی و اسرائیل از مشتریان این جت هستند.

 

 

شماره ۸- Saab JAS 39 Gripen

هشتمین جت انتخابی این مجموعه به عنوان برترین های جهان، Saab JAS 39 Gripen است. ساب ۳۹ گریپن (به سوئدی: Saab 39 Gripen) جنگنده چندمنظوره سبک و تک‌موتوره است که توسط شرکت سوئدی ساب سوئد طراحی و تولید گردیده‌است. گریپن (به معنی شیردال) که در ۱۹۸۸ برای اولین بار به پرواز درآمده بود، در سال ۱۹۹۷ به نیروی هوایی سوئد پیوست و جایگزین جنگنده‌های ساب ۳۵ دراکن و ساب ۳۷ ویگن شد.

 

این هواپیما در سال‌های بعد به کشورهای آفریقای جنوبی، تایلند، جمهوری چک و مجارستان هم فروخته شد.  گریپن جت مافوق صوتی با سرعت بیش از دو ماخ است که مثل جنگنده‌های قبلی شرکت ساب از طراحی بال‌مثلثی و بدون دم همراه با کانارد بهره می‌برد. مدل‌های تازه‌تر ساب ۳۹ به تجهیزات سوخت‌گیری هوایی هم مجهز شده‌اند و مدل‌های صادراتی آن سازگاری قابل توجهی با استانداردهای ناتو دارند.

 

این جنگنده از یک موتور ولوو-فلایگموتور نیرو می‌گیرد که از موتور آمریکایی جنرال الکتریک اف۴۰۴ اقتباس شده است. موتوری که در جنگنده‌های اف-۱۸ هورنت هم نصب شده‌است.  نیروی هوایی سوئد به تازگی سفارش خرید جدیدترین مدل گریپن را داده‌است که از یک موتور ارتقایافته با نام اف۴۱۴جی و رادار آرایه فازی فعال بهره می‌برد. در این مدل که با نام سوپر گریپن یا گریپن ان‌جی شناخته می‌شود، ظرفیت سوخت داخلی هواپیما هم به طور قابل توجهی افزایش یافته‌است. در مدل های جدید این جت، امکان شلیک به سمت اهدافی در پشت سر نیز میسر شده است!

 

 

شماره ۷- MIG-35

میگ-۳۵ (نامگذاری در ناتو Fulcrum-F) جنگنده چندمنظوره با هدف ایجاد برتری هوایی است که توسط شرکت میکویان گورویچ در روسیه طراحی و ساخته شده است. این هواپیما از ترکیب و ارتقای دو ورژن میگ ۲۹ (MiG-29M/M2 و MiG-29K/KUB) ساخته شده است که آنرا به عنوان یکی از برترین جنگنده‌های نسل ++۴ مطرح کرده است.

 

اولین پیش نمونه این جنگنده بنام MiG-29M2 اصلاح شده مدل اثبات گر تکنولوژی بود، بیش از ۱۰ نمونه دیگر تاکنون از این جنگنده ساخته شده است و در حال حاضر در معرض آزمایش‌های گسترده قرار دارد. میگ -۳۵ برای اولین بار بطور رسمی در سطح بین‌المللی در نمایشگاه هوانوردی Aero India ۲۰۰۷ معرفی شد. میگ -۳۵ در ۲ مدل، تک کابین و ۲ کابین ساخته می‌شود که مدل ۲ کابین آن بنام میگ -۳۵ دی نام دارد.

 

این جنگنده تا حد زیادی از نظر آویونیک و سیستم‌های سلاحی بهبود پیدا کرده بویژه رادار جدید (AESA) و همچنین طراحی منحصر به فرد سیستم مکان یاب نوری (OLS) این جنگنده را از سیستم زمینی کنترل رهگیری (GCI) بی‌نیاز کرده و قادر ساخته تا برای ماموریت‌های مختلف به شکل مستقل عمل کند. روسیه ۵ فروند از نسخه آزمایشی این هواپیما را در اختیار دارد این هواپیما جایگزین میگ-۲۹ در ناوگان این کشور خواهد شد.

 

با توجه به اولین رونمایی این هواپیما در نمایشگاه هوایی ۲۰۰۹ Aero India و برنامه‌های نظامی گسترده میان دو کشور روسیه و هند احتمال دارد که هند یکی از مهمترین خریداران این هواپیما باشد. هنوز به طور دقیق نمی دانیم که MIG-35 با کدام جت های غربی مقایسه خواهد شد! آیا روسیه جهان را غافلگیر می کند؟

 

 

شماره ۶- J-10

کشور پهناور و پر جمعیت چین شدیدا به دنبال تقویت ناوگان هوایی خود حتی در سطح دریا است. برنامه های اصلی چین از کار بر روی موشک های دوربرد بر روی ناو و هواپیماهای جنگی متمرکز شده است. از جمله این پروژه ها جت جنگنده J-10 است که در اختیار نیروی هوایی این کشور قرار گرفته است.

 

چنگدو جی-۱۰ یک هواپیمای جنگنده چند منظوره است که توسط شرکت چنگدوی چین برای ارتش چین طراحی و تولید شده است. این هواپیما، که در غرب به نام اژدهای نیرومند معروف است، می‌تواند به طور هم ‌زمان به عنوان یک جنگنده و یک هواپیمای تهاجمی ایفای نقش کند.

 

این هواپیما برای اجرای عملیات در هرگونه شرایط آب و هوایی در شب و روز طراحی شده است.  طراحی این هواپیما در اواخر دهه ۱۹۸۰ به عنوان پاسخی به دو جنگنده میگ-۲۹ و سوخو-۲۷ شوروی و با الهام گیری و تکامل جنگنده چنگدو جی-۹ آغاز شد. جی-۱۰ در سال ۱۹۹۸ اولین پرواز خود را انجام داد و تولید انبوه آن از سال ۲۰۰۲ آغاز شد. پاکستان هم سفارش ۱۵۰ فروند از این جنگنده را داده است که ۳۶ فروند نخست در سال ۲۰۱۲ تحویل شد.

 

ورودی هوای موتور آن در بخش زیرین جای گرفته است و اطلاعات و شایعاتی به دروغ از آن منتشر شده بود. این جت نمی تواند در برابر جت های پیشرفته ی بلوک شرق و غرب عرض اندام کند؛ با این وجود در مدل های دیگر یک حریف مناسب و چابک است که به سرعت هم به حالت حمله می رسد.

 

 

شماره ۵- Sukhoi Su-35

پنجمین جت قرار گرفته در لیست Aviationcv نیز یک شوالیه روسی است. سوخوی ۳۵ هم یکی از گزینه های مناسب برای شرایط اقلیمی و استراتژیک ایران بود که بسیار است با فروش آن موافقت شود. ایران همچنان در حال رایزنی برای خرید جت های سوخوی ۳۰ است که بعید است کارایی چندانی در برابر جت های مدرن غرب نشان دهند.

 

این محصول یک جنگنده تک کابینه و تک‌سرنشین، دو موتوره، چند منظوره با قابلیت مانور بالا و ساخت کشور روسیه است. سوخو-۳۵ در سازمان ناتو تحت عنوان فلانکر-ای نامیده می‌شود. بیش از ده فروند از این هواپیما توسط روسیه ساخته و تعدادی توسط تیم نمایش هوایی شوالیه‌های روسیه به‌کار گرفته شده‌است. این جنگنده به بسیاری از کشورها از جمله برزیل، هند و کره جنوبی پیشنهاد شده‌است.

 

در دهه ۱۹۸۰، سوخو به دنبال ارتقاء جنگنده با کارایی بالا سوخو-۲۷ خود بود که نتیجه در بهبود خواص آیرودینامیکی سوخو-۳۵ نمود یافت و این جنگنده دارای مانور پذیری بالاتر، برد بیشتر و موتور قویتر گشت و افزایش چشمگیری در بهبود وسایل الکترونیکی و ارتباطات هوایی خود پیدا کرد. اولین پیش‌نمونه سوخو-۳۵ که از تغییر تولید سوخو-۲۷ ساخته شده بود، نخستین پروازش را در ژوئن ۱۹۸۸ انجام داد.

 

سوخو-۳۷ مدل توسعه یافته جنگنده سوخو-۳۵ است که دارای قابلیت تغییر سمت رانش است و سوخو-۳۵بی‌ام توسط سازنده آن به عنوان نسل ++۴ هواپیماهای جنگنده طبقه‌بندی شده‌است. در سال ۲۰۱۰ خط تولید مدل‌های جدید این جنگنده تحت عنوان سوخو-۳۵اس در روسیه راه‌اندازی گردید.

 

 

شماره ۴- Dassault Rafale

جنگنده Dassault Rafale را می توان یک جت کم نظیر دانست! این جت می تواند در نقش درگیری های هوایی، هوا به زمین، ضد رادار، بمباران، درگیری با اهداف زرهی، حمله به کشتی و... استفاده گردد! داسو رافال هواپیمای جنگنده دوموتوره چندمنظوره فرانسوی است که توسط شرکت هوانوردی داسو طراحی شده و ساخته می‌شود.

 

داسو این هواپیما را جنگنده‌ای همه‌منظوره با قابلیت پنهان‌کاری نسبی توصیف کرده که قادر است همزمان وظایفی همچون برتری هوایی، بمباران اهداف زمینی، شناسایی و مأموریت‌های بازدارندگی اتمی را ایفا کند.  این هواپیما در سال ۱۹۸۶ اولین پرواز خود را انجام داده و از سال ۲۰۰۱ وارد فعالیت رسمی در ارتش فرانسه شد. هند، مصر و قطر سه کشوری هستند که قرارداد خرید این جنگنده را امضاء کرده‌اند و چندین کشور هم در حال بررسی رافال برای انتخاب جنگنده جدید خود هستند. از جمله کشورهایی که Dassault Rafale را در دست بررسی دارد، فنلاند است.

 

فنلاند به فرانسه اعلام کرده است که تمامی جزئیات این جنگنده را ارائه دهد. رافال جنگنده‌ای کاملا ملی است که از یک بدنه پروازی کاملا جدید با طراحی فرانسوی و نیروی محرکه، اویونیک، و سلاح‌های فرانسوی استفاده می‌کند. با توجه به اندازه نه چندان بزرگ نیروهای مسلح فرانسه تنها راه برای اقتصادی کردن این پروژه این بود که جایگزینی برای تمام جنگنده‌های موجود این ارتش باشد؛ یعنی از جنگنده‌های باستانی ووت اف-۸ کروسادر نیروی دریایی گرفته تا هواپیماهای تجسسی استراتژیک میراژ آی‌وی‌پی و همین‌طور جنگنده‌های چندمنظوره میراژ ۲۰۰۰ و میراژ اف-۱ و جنگنده ضربتی سپکت جگوار همگی در نهایت با رافال جایگزین شوند.

 

فرانسه، مصر، امارات متحده عربی و هند مشتریان این جت هستند. مساحت بال هواپیما ۴۶٫۵ متر، بارگیری بال آن ۳۰۶ کیلوگرم بر متر مربع، و طول آن ۱۵٫۳ متر است و به یک توپ مسلسل ۳۰ میلی‌متری جیات ۳۰/۷۱۹B با ۱۲۵ گلوله مجهز است.

 

 

شماره ۳- F-35 Lightning II

جنگنده مورد نظر یک هواپیمای جنگنده چندمنظوره نسل پنجم است که اکنون تحت آزمایش و توسعه نهایی قرار دارد. اف-۳۵ هواپیمایی پنهان‌کار، تک‌سرنشین و تک‌موتوره است که در وهله اول برای مأموریت‌های هجومی هوابه‌سطح طراحی شده اما توانایی انجام مأموریت‌های شناسایی و دفاع هوایی را نیز دارد.

 

اف۳۵ سه مدل اصلی دارد: اف-۳۵ ای با توان نشست و برخاست متعارف، اف-۳۵ بی با توان برخاست کوتاه و نشست عمودی و اف-۳۵ سی با توان ناونشینی. در تاریخ ۳۱ جولای ۲۰۱۵ اولین اسکادران از جنگنده های اف-۳۵ بی ‍پس از انجام آزمایش‌ها بسیار برای بکارگیری در اختیار سپاه تفنگداران دریایی ایالات متحده آمریکا قرار گرفت و همچنین در ۲ آگوست ۲۰۱۶ اولین اسکادران از جنگنده های اف ۳۵ ای جهت حضور در میدان نبرد تحویل نیروی هوایی آمریکا شد.

 

F-35 در ابتدای کار مشکلات فراوانی داشت؛ سیستم عامل و نرم افزار آن یک برنامه خیره کننده است اما در برخی موارد مانند توپ گاتلینگ و... دچار مشکلات نرم افزاری بود. اسرائیل از جمله نخستین تحویل گیرندگان این جنگنده است و اتفاقا درست چند روز پیش بود که مجددا تعدادی از آن را از آمریکا دریافت کرد. در حال حاضر اسرائیل به مدرن و برترین نیروی هوایی منطقه مبدل شده است. همچنین کشور ژاپن نیز به زودی چند فروند دیگر از F-35 را دریافت می کند.

 

ایالات متحده آمریکا طرح خرید و به‌کارگیری ۲٬۴۵۷ فروند اف-۳۵ را تا سال ۲۰۳۷ و در خدمت نگه داشتن این جنگنده تا سال ۲۰۷۰ میلادی را دارد. این جنگنده مورد استفاده هر سه واحد نظامی ایالات متحده یعنی نیروی هوایی، نیروی دریایی و سپاه تفنگداران قرار خواهد گرفت.کلاه خلبانی جنگنده اف-۳۵ به عنوان اولین جنگنده ایست از یک نمایشگر بهره می‌برد این نمایشگر اطلاعاتی که قبلاً در نمایشگر هاد وجود داشت را در جلوی دید خلبان نمایش می‌دهد.

 

 

شماره ۲- Eurofighter Typhoon

بسیار جالب است که برای اولین بار جنگنده F-35 به رتبه سوم سقوط کرده و جایگزین آن در این رتبه به جت Eurofighter Typhoon تعلق گرفته است! طراحی این هواپیما از سال ۱۹۸۳ در پی پروژه مشترک پنج کشور بزرگ اروپای غربی؛ بریتانیا، آلمان غربی، ایتالیا، اسپانیا و فرانسه برای ساخت یک هواپیمای جنگنده آغاز شد و در سال ۱۹۸۶ کمپانی یوروفایتر جی‌ام‌بی‌اچ (Eurofighter GmbH) برای ساخت این پروژه تشکیل شد.

 

فرانسه به دلیل اختلاف نظر در مورد نیازهای عملیاتی هواپیما خیلی زود از این پروژه خارج شد و طراحی جنگنده‌ای کاملاً فرانسوی را پی گرفت. نخستین پیش نمونه یوروفایتر تایفون در سال ۱۹۹۴ به پرواز درآمد اما پایان جنگ سرد پیشرفت پروژه را به تاخیر انداخت و ورود رسمی این جنگنده به خدمت نظامی تا سال ۲۰۰۳ طول کشید. پروژه فرانسوی ها هم به ساخت داسو رافال منتهی شد.

 

رافال نزدیکترین همتای یوورفایتر تایفون ، هم از لحاظ ظاهری و هم از لحاظ قابلیت‌های جنگی است و اکنون به مهمترین رقیب یوروفایتر تایفون در بازار صادراتی تبدیل شده‌است. این هواپیمای تک‌سرنشینه که مدل دوسرنشینه آن هم برای آموزش ساخته می‌شود هم‌اکنون در حال تولید انبوه است و خرید آن تحت سه قرارداد یا رده (Tranche) مجزا صورت می‌گیرد که هر یک برای تولید هواپیمایی با امکانات بهبود یافته هستند. تاکنون این هواپیما در نیروی هوایی پادشاهی بریتانیا، آلمان، ایتالیا، اسپانیا و اتریش و عربستان سعودی وارد خدمت شده و عمان نیز به تازگی ۱۲ فروند از آن را سفارش داده‌است.

 

تا پایان سال ۲۰۱۳ چهارصد فروند از این هواپیما تولید شده و سفارش تولید ۱۷۱ فروند دیگر هم داده شده‌است. یوروفایتر دارای یک کابین شیشه‌ای بدون هیچ نوع ابزار سنتی است. در کابین سه نمایشگر تمام رنگی چندمنظوره دید پایین (MHDD)، یک نمایشگر دید بالای وسیع (HUD) با دید فروسرخ نگاه به جلو، صدا و دست روی تراتل و استیک (Voice+HOTAS).

 

سیستم سیمبولوژی سوارشده روی کلاه‌خود (HMSS)، سیستم چندمنظوره انتشار اطلاعات (MIDS)، ابزار ورود دستی اطلاعات (MDEF) مستقر در سمت چپ گلیرشیلد و یک سیستم کاملا یکپارچه هشدار با پانل نمایش هشدارها (DWP). ابزارهای پرواز رجوعی با نور LED در سمت راست گلیرشیلد مستقر شده‌اند.

 

 

شماره ۱- F-22

جنگنده F-22  جنگنده نسل پنجم ساخت شرکتهای لاکهید و بوئینگ است. ایالات متحده تنها کشوری است که این هواپیمای پنهان‌کار و فرامانورپذیرِ دوموتوره و تک‌سرنشین را در اختیار دارد. اف-۲۲ در وهله نخست به عنوان یک جنگنده برتری هوایی طراحی شده اما دارای قابلیت‌های ثانویه‌ای برای ماموریت‌های حمله به زمین، جنگ الکترونیکی و تجسس سیگنال می‌باشد. لاکهید مارتین پیمانکار اصلی طرح است و تولید بیشتر بدنه هواپیما، سیستم‌های سلاح و مونتاژ نهایی اف-۲۲ را به عهده دارد.

 

برنامه بوئینگ شامل بال، بخشی از بدنه، ادغام اویونیک، و تمامی سیستم آموزش خلبان و نگهداری سیستم است.این جنگنده رقیب اصلی SU-50 است که البته هنوز وارد خدمت نشده است! اف-۲۲ با توجه به حساسیت تکنولوژی آن به هیچ کشور دیگری فروخته نشده و درخواست‌های ژاپن، استرالیا و اسرائیل برای خرید آن رد شده‌است. این هواپیما اولین تجربه جنگی خود را در سال ۲۰۱۴ در جریان حمله علیه نیروهای داعش در عراق و سوریه به دست آورد.

 

از اف-۲۲ در این حملات برای شلیک بمب‌های هزار پوندی هدایت جی‌پی‌اس به مواضع داعش در نزدیکی سد تشرین استفاده شده اما مأموریت اصلی این هواپیما استفاده از اویونیک پیشرفته خود برای مأموریت‌های جاسوسی، پایش و مراقبت و شناسایی است.

 

هر پرواز این جنگنده برای این کشور بسیار گران تمام می شود و در نتیجه برای ماموریت های خاص و مهم استفاده می گردد.  برخی مشکلات برای جنگنده F-22 گزارش شده است مانند حادثه سال ۲۰۱۳ که تازه‌ترین سانحه F22 Raptor در سال ۲۰۱۳ اتفاق افتاد که در آن، این هواگرد به علت نامعلوم پس از پرواز در شمال اردن سقوط کرد. دلایل این سقوط نیز هیچگاه به طور درست اعلام نشد. با این وجود قابلیت های F-22 به حدی است که حتی برخی از کشورها خود را برای آن آماده می سازند!

 

 

برخی از اطلاعات این مطلب از ویکی پدیا، مجموعه Military آمریکا و Defensenews است که با اطلاعات Aviationcv ترکیب شده است . شایان ذکر است که به دلیل عدم عملیاتی شدن جنگندهSU-50، این جت در لیست جای ندارد.

 

سخت افزار

سنوت افزاریصسبلر