برنده مناظره‌های انتخابات ریاست جمهوری چه کسی خواهد بود؟
برنده مناظره‌های انتخابات ریاست جمهوری چه کسی خواهد بود؟
چالش مناظره پیش روی کاندیداهای اصولگرا
بحث پخش «زنده یا مرده» مناظره‌های کاندیداهای ریاست جمهوری در آستانه انتخابات پیش‌رو به جنجال خبری در چند روز اخیر تبدیل شده است. اردوگاه اصولگرایان و رسانه‌های همسو در این اقدام دست پیش گرفتند و مدعی شده‌اند که مناظره‌های انتخاباتی باید «زنده» برگزار شود.
موضع‌گیری‌های این جریان را اگر به منطق قرینه ارزیابی کنیم، این شائبه را به اذهان عمومی متبادر می‌کند که اردوگاه اصلاح‌طلبان و اعتدالیون تن به مناظره زنده نمی‌دهند. پیش‌دستی جریان رقیب نوعی انتحار سیاسی محسوب می‌شود و علت آن مشخص است؛ در انتخابات سال 92 بود که حسن روحانی نامزد طیف اصلاح‌طلب ـ اعتدال‌گرا و رئیس جمهوری فعلی با نمایشی خیره‌کننده در مناظره‌ها رقیبان اصلی خود ـ محمد باقر قالیباف و سعید جلیلی ـ را به عقب راند و کاملاً دست بالاتر را در اختیار گرفت. اکنون جنجال و فرافکنی اردوگاه رقیب در این روزها و اتهام طرفداری دولتی‌ها در آستانه انتخابات سال جاری مبنی بر مرده برگزار شدن مناظره‌ها، اقدامی رو به جلو با نمایشی کاذب محسوب می‌شود. حال با تغییر تصمیم شورای تبلیغات انتخابات و اعلام برگزاری زنده مناظره‌ها، ارزیابی و تحلیل فکری، عملکرد و شخصیتی کاندیداهای دو جریان سیاسی و اصلی کشور می‌تواند توانایی و قدرت رویارویی آنها در مناظرات روزهای آینده را مشخص کند. مناظراتی که به نظر می‌رسد دیدگاه نامزدها در رای‌آوری‌شان تاثیر شگرفی خواهد داشت.
پیشینه مناظره در تاریخ سیاسی جمهوری اسلامی
نخستین مناظره‌های سیاسی در جمهوری اسلامی به سال‌های نخستین پس از انقلاب بازمی‌گردد که در آن نمایندگان گروه‌ها و جریان‌های مختلف از انقلابیون مذهبی تا نیروهای چپ و مارکسیست‌ها در بحث‌های پرتنش آن زمان روبه‌روی یکدیگر قرار می‌گرفتند و از مواضع خود در زمینه‌های گوناگون دفاع می‌کردند و به عبارتی آرا و عقاید خود را در معرض قضاوت بینندگان قرار می‌دادند. بحث و گفت وگوی متقابل نامزدهای ریاست جمهوری اما در جریان انتخابات دهم صورت گرفت؛ مناظره‌های جنجالی که با حاشیه‌های زیادی همراه شد و حتی برخی آن را در زمره عوامل زمینه ساز رخدادهای سال 88 می‌دانند. اثرات آن مناظره‌ها هنوز هم با گذشت هشت سال از آن روزهای پرالتهاب بر فضای سیاسی کشور سنگینی می‌کنند.
اوایل دهه هفتاد نیز تاریخ حساسی در فضای سیاسی ایران بود؛ اگرچه در انتخاب ریاست جمهوری سال 72 مناظره‌ای میان نامزدها برگزار نشد، اما تندترین موضع‌گیری‌های آن مربوط به نقد سیاست‌های دولت پنجم در مونولوگ «احمد توکلی» نامزد منتقد آیت‌الله هاشمی رفسنجانی در برنامه‌ای تلویزیونی بود که به جذابیت فضای سیاسی ـ انتخاباتی آن زمان افزود. در انتخابات پرشور سال 76 نیز خبری از مناظره بین نامزدهای اصلی جریان‌های اصولگرا و اصلاح طلب نبود. چهار سال پس از این انتخابات، رئیس دولت اصلاحات از سوی برخی رقیبان به مناظره دعوت شد اما میان 10 نامزد ریاست جمهوری هشتم مناظره ای برقرار نشد.
مناظره‌های 88 و پرشورترین انتخابات
نخستین مناظرات انتخاباتی با حضور چهار نامزد از جمله رئیس دولت مستقر در خردادماه 88 مردم را پای گیرنده‌های تلویزیونی نشاند. بنابر اعلام برخی منابع در حساس‌ترین مناظره 50 میلیون نفر در ایران و 150 میلیون نفر در سطح جهان بیننده تقابل نامزدهای اصلی انتخابات بودند.
مناظره‌های انتخابات ریاست جمهوری دهم که نزدیک به 85 درصد از واجدان شرایط یعنی حدود 40 میلیون نفر را پای صندوق‌های رای حاضر ساخت از دوازدهم تا هجدهم خردادماه به صورت یک نامزد در برابر یک نامزد دیگر برگزار شد. بسیاری، اتهام‌زنی‌های گوناگون علیه چهره‌های نظام و طرح ادعاهایی بی پشتوانه یا به عبارتی پرده‌دری‌های سیاسی در مناظره «محمود احمدی‌نژاد» رئیس دولت نهم با نخست‌وزیر سال‌های جنگ را عاملی در ملتهب شدن فضای انتخاباتی قلمداد کرده و آن را از عوامل زمینه ساز رخدادهای ناگوار سال 88 برشمردند.
مناظره‌های 92 و افزایش شانس پیروزی روحانی
برگزارکنندگان مناظرات انتخابات ریاست جمهوری یازدهم کوشیدند تا با طرح‌ریزی تازه مانع از تکرار تجربه نامطلوب پیشین شوند و به زعم خود دیدگاه‌ها و برنامه‌های هشت نامزد انتخابات را به شکلی عیان پیش روی قضاوت رای‌دهندگان قرار دهند؛ طرح‌ریزی که از ابتدا با اعتراض جدی برخی نامزدها روبرو شد. دور نخست این مناظره‌ها با حضور هشت نامزد در دو مرحله برگزار شد که در مرحله نخست نامزدها موظف به پاسخگویی به پرسش‌های قرعه‌کشی شده در چند دقیقه و بقیه ملزم به اعلام نظر خود طی کمتر از 2 دقیقه شدند.
نشان دادن تصاویری به نامزدهای ریاست جمهوری برای نظر بر اعتراض آنان به شیوه برگزاری مناظره افزود و حتی «محمدرضا عارف» نامزد اصلاح‌طلبان در بخش‌هایی حاضر به پاسخگویی به پرسش‌ها نشد؛ اقدامی که سبب شد وی در نظرسنجی‌های پس از مناظره وضعیت خود را به شکل چشمگیری بهبود بخشد.
انتقادات گسترده به شیوه برگزاری مناظره که از دید برخی به مسابقه تلویزیونی نامزدهای انتخاباتی مشابهت داشت سبب تغییراتی در مناظره شد و در ادامه گفت‌وگوهایی میان برخی نامزدها صورت گرفت که به گرم‌تر شدن فضای رقابتی انجامید. از جمله می‌توان به گفت‌وگو میان «روحانی» و «محمدباقر قالیباف» درباره وقایع 18 تیرماه 1387 اشاره کرد که ماندگارترین دیالوگ این دور مناظرات را به ثبت رساند. روحانی و همچنین «علی اکبر ولایتی» بحث های داغ و انتقادی را درمورد گفت وگوهای
هسته ای با «سعید جلیلی» آخرین مسئول این مذاکرات داشتند که توانست تا حدی فضای مناظره‌های مسابقه ای را تحت تاثیر قرار دهد. پس از این مناظره‌ها بود که نظرسنجی‌های گوناگون آرای روحانی را بین 44 تا 57 درصد برآورد کرد و وی توانست پیروز انتخابات یازدهم شود.
روحانی در مناظره‌ها دست بالاتر دارد
غلامرضا ظریفیان جنجال‌آفرینی روزهای اخیر مخالفان دولت در امر اتهام‌زنی برگزاری مناظره زنده را رویکرد طبیعی جریان رقیب می‌داند و به «ابتکار» گفت: «جریان رقیب البته از مدت‌ها قبل تصمیم خود را گرفته‌اند که به هر طریق ممکن رقیب خود را از صحنه خارج کند. این کار را به شیوه‌های مختلف و با پشتیبانی‌های خاص انجام می‌دهند.
از اخبار غیرواقعی گرفته تا بزرگ کردن ـ به زعم مخالفان ـ اشتباهات دولت. بخش مهمی از رویکردهای این جریان در امر تخریب رقیب بسته به رویکردهای غیر عقلانی و غیر منطقی آنها دارد. طبیعی است که هر جریان سیاسی در انتخابات باید جریان رقیب را نقد کند تا راهبردهای خود را پیش ببرد، اما مخالفان دولت خلاف آمد عادت عمل کرده و جز به منطق تخریب عمل نمی‌کند.» این فعال سیاسی اصلاح‌طلب بیان داشت که: «تجربه سیاسی در ایران ثابت کرده که به کارگیری شیوه تخریب اثری جز کمک به جریان رقیب نخواهد داشت و آنان را در موقعیت مظلومی قرار می‌دهد. البته داور اصلی در این زمینه‌ها مردم هستند که عکس این رویکردها را انجام می‌دهند.» این استاد دانشگاه برگزاری مناظره را جزو لوازم ذاتی یک نظام مردم سالار دانست و افزود: «مناظره در اکثر کشورهای دنیا امری مرسوم است.»
وی به مصادیق فرم مناظره در نظام‌های انتخاباتی اشاره کرد و اظهار کرد: «هر کاندیدایی به دلیل اینکه تاثیرگذاری خود را بر فضای سیاسی کشور داشته باشد، باید چند فاکتور را در امر مناظره رعایت کند؛ نخست مسائل سخت افزار و تکنیکال است که از شکل ظاهری افراد گرفته تا گویش و میزان رسایی صوت را دربرمی‌گیرد. نکته دوم بحث نرم‌افزاری است که شامل توانایی‌ها، حاظرجواب بودن، صریح سخن گفتن، به زبان مردم سخن گفتن و رعایت اخلاق و انصاف را در برمی‌گیرد. مشخصه سوم به عملکرد کاندیدا در عرصه‌های مختلف کاری اوست که طبیعتاً مورد پرسش قرار می‌گیرد.
در واقع در این مسئله کاندیدا باید براساس منطق و قوه تعقل آنگونه از دستش برمی‌آید توانایی‌های خود را بیان کند. مردم ما در این مورد انتخاب‌گر خوبی هستند و در جایی که کاندیدایی به هر شکل ممکن نتوانسته کاری را به نحور احسن پیش ببرد و در بیان این نقص صداقت به خرج دهد، مورد اعتماد مردم خواهد بود.» ظریفیان به عیار سیاسی و موقعیت کاندیداهای حاضر در این دوره از انتخابات برای انجام مناظره اشاره کرد و گفت: «در میان شش کاندیدای فعلی براساس شاخص‌هایی که به آن اشاره کردیم، چنانچه بارم‌بندی کنیم، آقای روحانی کاملاً بر فضای مناظره‌ها مسلط خواهد بود. روحانی هم سخنور خوبی است و هم توانایی بالقوه‌ای در مواجهه با رقیبانش دارد.
روحانی در مسائلی که مطرح می‌کند، استدلالات لازم را نیز برای آن می‌آورد. او ثابت کرده که با منطق مناظره به شکلی حرفه‌ای آشناست و این مسئله می‌تواند هراسی را در دل رقیبانش بیفکند. روحانی در مناظره‌های پیش‌رو به خوبی می‌تواند کاستی رسانه‌ای دولتش را در طول چهار ساله گذشته جبران کند و با تبیین دقیق از دستاوردهای دولت خود دفاع کند و هم معرف قاطعی برای دستاوردهای چهار ساله خود به مردم باشد. این مسئله هم می‌تواند میزان آگاهی‌بخشی جامعه از امورات کشوری را بالا ببرد و فرصتی برای انتخاب درست مردم پیش آورد. نهایتاً اینکه با اتفاقات رخ داده در این مناظرات مردم می‌توانند از آن به عنوان یک کارگاه آموزشی سیاسی بهره ببرند.»
برنامه و اطلاعات، عوامل اصلی پیروزی در مناظره‌های انتخاباتی
مصطفی درایتی به شاخصه‌های پیش‌برنده در امر مناظره اشاره می‌کند و در این مورد به ابتکار گفت: «در مناظرات پیش‌رو کسی می‌تواند دست بالاتر را داشته باشد که دارای برنامه و اطلاعات درست باشد. کسی می‌تواند در دل مردم جا باز کند که در همیشه حال حرف برای گفتن داشته باشد. مردم در این مناظرات به خوبی تشخیص می‌دهند که نامزدی که شعارها و وعده‌های توخالی دهد کاری را پیش نخواهد برد. کسی که بتواند برنامه‌ای مدون برای آینده کشور ارائه کند، روی این اصل است که در مناظرات برای مردم برجسته خواهد شد. در غیر این صورت گفتمان هر کاندیدایی همراه با مغلطه خواهد بود و در ادامه کار دچار مشکل خواهد شد.»
موضع‌گیری‌های مخالفان و منتقدان دولت در روزهای اخیر مبنی بر فرافکنی مناظره مرده و نسبت دادن به جریان دولت بیشتر به این می‌ماند که دست پیش بگیرند که پس نیفتند. نکته جالب در این مسئله اظهارنظر صریح شخص روحانی بود که صراحتاً از هر گونه برگزاری مناظره آزاد دفاع کرد. جناح رقیب و رسانه‌های همسو آنان با این موضع‌گیری‌ها قصد دارند که خود را در دل مردم جا کنند. حال مناظره‌های زنده می‌تواند نشان دهد که عیار اصولگرایان در مناظره چه تغییری با گذشته کرده است و آیا می‌توانند مسیر پیروزی روحانی در مناظره‌های 92 را در سال 96 به سمت خود برگردانند و یا بار دیگر شکست را تجربه می‌کنند.
اخبار سیاسی - ابتکار