مرگ زودرس پایتخت نشینان
بیش از ٢٢ هزار نفر از مردم شهر تهران دچار مرگ زودهنگام در سال گذشته شده‌اند؛ یعنی در سنی کمتر از ٦٥ سال و درحالی‌که هنوز دوران میان‌سالی خود را به پایان نرساندند تا طعم دوران سالمندی را تجربه کنند، با زندگی خداحافظی کردند. این موج زودرس مرگ‌ها تنها شهروندان عادی شهر تهران را در بر نگرفته است؛ بلکه موجی است که مردم ایران را مدتی عزادار هنرمندان و بسیاری از افراد برجسته کشور کرد؛ چراکه نام آنان نیز در کنار دیگر مردم شهر در آمار مرگ‌هایی براساس تعاریف «مرگ غیرطبیعی» بهشت زهرا ثبت شده است.
روابط‌عمومی بهشت زهرا با ارائه آمار به روزنامه «شرق» بیشترین دلیل مرگهای گزارش‌شده به این مرکز در ١٠ سال اخیر را ایست قلبی عنوان کرده است. اگر از مجموع فوت‌شدگان سال ٩٥ که تعداد آنها برابر با ٥٤هزارو ٧٦٩ نفر است، تعداد فوت‌شدگان بالای ٦٥ سال و فوت‌شدگان کمتر از ٩ سال را کم کنیم، عددی برابر با ٢٢هزارو ٧٦٤ نفر فوت‌شده در سن نامتعارف برای مرگ به دست می‌آید.
گزارش‌ها و آمار بهشت زهرای تهران بیانگر این است كه رقمی حدود ٤١ درصد از مرگهای اتفاق‌افتاده در سال ٩٥ مربوط به تهران افراد کمتر از ٦٥ سال بوده‌اند که با توجه به تعاریف بین‌المللی سن این افراد میان‌سال و حتی جوان به حساب می‌آیند و هنوز حتی وارد دوران پیری و کهنسالی نشده‌اند. این آمار همچنان نشان می‌دهد ایست قلبی با بیش از ١٥ درصد مرگ‌ومیرها و پس از آن سکته قلبی و نارسایی قلبی همچنان بیشترین دلایل مرگ‌ومیر در کشور هستند. ميزان مرگ بر اثر ایست قلبی در سال ٩٥ حدود پنج‌هزارو ٣٠٠ نفر بود و این در حالی است که کهولت سن با آماری کمتر از پنج درصد مرگ‌ومیرها در جایگاه نسبتا مناسبی در چارت آماری مرگ‌ومیر بهشت زهرای تهران نشسته است.
رئیس دانشگاه علوم‌پزشکی تهران نیز هفته گذشته به این موضوع اشاره کرد و با اشاره به بیشترین علل مرگهای زودرس گفت: حدود ۴۰ درصد از علل این مرگ‌ها مربوط به بیماری‌های قلبی و عروقی، ۲۰ درصد مربوط به سرطان‌ها و ۱۵ درصد نیز مربوط به حوادث و سوانح ترافیکی و غیرترافیکی است.
علی معلم، مسن‌ترین هنرمند جوان فوت‌شده تنها ٥٤ سال داشت
مرگ عارف لرستانی بر اثر سکته قلبی به صورت عمومي روز یکشنبه ٢٧/١/٩٦ منتشر شد. با اعلام این خبر، از سوی سخنگوی قوه قضائیه گمانه‌زنی‌ها برای قصور پزشکی در مرگ وی منتفی شده است؛ اما این اعلام از اهمیت غیرطبیعی‌بودن مرگ این هنرمند نمی‌کاهد. او نیز مانند همه هنرمندان دیگر کشور که در مدت کوتاهی بر اثر اتفاقي مشابه جان خود را از دست دادند، با توجه به آمار و اخبار دچار مرگ زودرس شده است. علی جعفریان، پزشک و رئیس دانشگاه علوم‌پزشکی مرگ زودرس را چنین تعریف می‌کند: «امروزه مرگ پيش از ۷۰سالگی را مرگ زودرس می‌دانند» یعنی مرگي که عارف لرستانی‌ها و علی معلم‌ها گرفتار آن شده‌اند؛ اگرچه آمار رسمی‌تر و آگاهانه‌تری از این تعداد به صورت رسمی به دلیل رعایت شرایط و تشویش ايجاد نکردن در اذهان عمومی از سوی وزارت بهداشت و پزشکی‌قانونی یا مراجع رسمی اعلام نمی‌شود؛ اما نگاهی به اطراف و بررسی آمار نشان می‌دهد مرگهای غیرطبیعی و زودرس چندان از شهروندان ایرانی به دور نیستند.
با توجه به غیرطبیعی اعلام‌شدن مرگ هنرمندان و گاه داشتن شاکی عمدتا این مرگ‌ها به پزشکی‌قانونی اعلام شده‌اند؛ اما این مرکز به صورت رسمی دلیل این مرگ‌ها را از مرجع خود منتشر نمی‌کند. وزارت بهداشت وظیفه خود را انتشار آمار و تعداد دقیق مرگ شهروندان نمی‌داند؛ اما برای اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی درباره علت بیماری‌های قلبی و عروقی، ایست قلبی یا تغذیه ناسالم مشاوره‌های پزشکی را در اختیار شهروندان قرار می‌دهد؛ اگرچه آن نیز در حد هشدار و نگرانی برای شهروندان نیست. درحالی‌که با توجه به آنچه رئیس دانشگاه علوم‌پزشکی ایران آن را تأیید كرد؛ یعنی افزایش سرطان و علل قلبی و عروقی در مرگ‌هایی که به تعداد آنها در بهشت زهرای شهر تهران اضافه می‌شود، نمی‌توان از این آمار به‌سادگی عبور کرد. علی جعفریان در مصاحبه‌ای با خبرگزاری مهر علل این امر را مصرف فست‌فود، نمک، چربی و شیرینی زیاد و همچنین نداشتن فعالیت فیزیکی مناسب، به‌عنوان عوامل خطر بیماری‌های غیرواگیر اعلام کرد و گفت: متأسفانه ما با مصرف این مواد غذایی قلب و بدن خود را بیمار می‌کنیم؛ اما از آن لذت می‌بریم و خودمان زمینه‌های جامعه ناسالم را فراهم می‌کنیم.
روایت مرگهای غیرطبیعی و ناگهانی شهروندان ایران به‌ويژه شهر تهران برای اولین بار از فوت عباس کیارستمی در روزهای آغازین سال ٩٥ شروع شد. مرد سرزنده و پرکار سینمای ایران که مرگش روایت عجیبی داشت که هنوز نیز پایان نیافته. مرگ او یک مورد از مرگهای غیرطبیعی اما با پرونده قصور پزشکی و آغاز مرگهای ناگهانی و غیرطبیعی سال ٩٥ بود.
مؤذن‌زاده‌اردبیلی، اذان‌گوی محبوب مردم در ماه‌های مبارک رمضان را شاید بتوان یکی از خوش‌شانس‌ترین فوت‌شدگان سال ٩٥ دانست. او در زادگاه خود شهر اردبیل در ٨٠سالگی و بر اثر کهولت سن مردم ایران را ترک کرد و مرگش هیچ‌گاه در آمار مرگهای غیرطبیعی دوست‌داشتنی‌های سال ٩٥ قرار نگرفت. بعد از او پرویز شاهین‌خو، بازيگر كهنه‌كار تئاتر و سینمای ایران است که بعد از گذراندن جشن صدسالگی خود در ١٠١سالگی درگذشت و البته اصغر بیچاره که در حدود ٩٠سالگی در کشور آمریکا دار فانی را وداع گفت.
از سال ٩٥ حدود ٢٦ نفر از افراد برجسته و معروف کشور به مرگ طبیعی و همچنین مرگ غیرطبیعی جان خود را از دست دادند. بیش از پنج نفر از این تعداد در حدود ٥٠سالگی و عمدتا با دلایل غیرطبیعی، جان خود را از دست داده‌اند.
علی معلم در این میان مسن‌ترین بود که تنها ٥٤ سال داشت و بقیه مانند حسن جوهرچی، دنیا فنی‌زاده، نیما طباطبایی و افشین یداللهی، در مرز ٥٠سالگی و حتی کمتر، به طور ناگهانی از میان مردم ایران رفتند و البته ثریا حکمت که با داشتن تنها ٦٢ سال همچنان در آمار مرگ‌ومیر زودرس و کمتر از ٦٥ سال محسوب می‌شود. حتی دلایل مرگ این افراد نیز هیچ کدام طبیعی نبوده و عامل ایست قلبی، سکته مغزی و سرطان به دنبال علت مرگ تمامی فوت‌شدگان هنرمند یا افراد برجسته سال ٩٥ ثبت شده است. روندی که از ابتدای سال ٩٦ هم ادامه داشت و موجب از‌دست‌دادن محمد خرمشاهی، محمد‌حسن غمخوار، محمد حیدری، عباس خسروی، ابراهیم نائم و عارف لرستانی - جوان‌ترین آنان - شد.
مصرف الکل در ایران شیوع بالایی ندارد
در حقیقت اگر فاکتورهایی که روی آنها صحبت زیاد شده است، مانند پارازیت‌ها، آب‌وهوای نامناسب، آلودگی شدید هوا، آلودگی و بیماری‌های ناشی از مصرف میوه‌ها و سبزی‌ها و صدها خبر ناراحت‌کننده دیگر را با این مضمون در سطح جامعه و خبرگزاری‌های نادیده بگیریم، بخشی از این مرگهای زودرس که گریبانگیر مردم ایران، به‌ویژه شهر تهران شده است، می‌تواند به دلیل اطلاع‌رسانی نادرست در مورد نوع تغذیه و روش‌های زندگی ناسالم باشد؛ به‌طوری‌که رئیس دانشگاه علوم پزشکی تهران ضمن تأکید بر اهمیت پیشگیری از بروز بیماری‌های غیرواگیر، گفته بود: «دولت نمی‌تواند اقداماتی انجام دهد که مردم لاغر شوند یا در غذای خود از نمک کمتری استفاده کنند، بلکه وظیفه اصلی دولت، ارائه اطلاعات و ایجاد حساسیت در جامعه نسبت به وضعیت سلامت و وظیفه اصلی مردم، پیشگیری از بروز بیماری‌های مختلف است».
دکتر سیدمحمدعلی صدرعاملی، پزشک بیمارستان قلب شهیدرجایی، متخصص قلب و عروق و دارای فوق‌تخصص در زمینه جراحی‌های قلب، در گفت‌وگو با «شرق» یکی از عوامل تنگی رگ قلب را چربی عنوان می‌کند: «چربی زیاد داخل خون می‌شود که این چربی یا بر اثر آن است که شخص چربی زیادی مصرف کرده یا چربی‌هایی است که در بدن تولید می‌شود و فرد نمی‌تواند آن را بسوزاند. یک عامل نیز سیگار است، عامل دیگر فشار خون و قند است که در بیمارانی كه قند دارند، تمام عروق گرفتار می‌شود. فاکتور ژنتیکی هم مؤثر است. یکسری هم عوامل نامشخص است، اما مشخص‌ها همین‌هاست».
وی معتقد است: «تغذیه نامناسب عامل مهمی در بروز سکته‌های قلبی است؛ به‌ویژه که روغن‌های مصرفی در کشور، عمدتا ناسالم هستند و حتی روغن‌هایی که به‌عنوان کم‌کسترول تبلیغ می‌شوند نیز خالی از عیب نیستند. فست‌فودها و مصرف شیرینی زیاد در بین مردم بسیار رایج است که اصلا مناسب نیست». رئیس دانشگاه علوم پزشکی تهران شایع‌ترین عوامل بیماری‌های غیرواگیر مانند بیماری‌های مرتبط با قلب و عروق در دنیا را رژیم غذایی نامناسب، کم‌تحرکی، مصرف سیگار و الکل دانست؛ اگرچه به گفته او در ایران مصرف الکل شیوع بالایی ندارد، اما رژیم غذایی نامناسب، فوق‌العاده شایع است.
به‌سختی می‌توان یک علت را به همه هنرمندان کشور یا حتی به بسیاری از مردم کشور تسری داد؛ چراکه عارف لرستانی مربیگری تیم فوتبال هنرمندان را برعهده داشت یا نمی‌توان میزان قد و وزن یا برآمدگی شکم علی معلم، حسن جوهرچی، هنرمندان و شهروندانی را که درحال‌حاضر فوت شده‌اند مورد بازخواست یا اندازه‌گیری قرار داد، اما نباید فراموش کرد که درعین‌حال نمی‌توان چشم بر افزایش فوت تعداد هنرمندان و شهروندان در آمارهای مرگ غیرطبیعی و گاه زودرس فرو‌بست.
سرطان، مرگ بر اثر دلایل قلبی و عروقی و تصادفات که علی جعفریان، رئیس دانشگاه علوم پزشکی ایران نیز به آن اشاره کرده است، بیشترین دلایل مرگ هنرمندان و روشنفکران کشور در این دو سال اخیر بوده و مي‌توان فوت افرادی مانند دنیا فنی‌زاده، افشین یداللهی، جعفر والی، ثریا حکمت، حسن جوهرچی، علی معلم، عارف لرستانی و حبیب محبیان در سن کمتر از ٦٥ سال را در کنار کهنسال‌ترهای جمعیت هنرمندان کشور قرار داد. البته به جز عباس کیارستمی که همچنان قصور پزشکی درباره پرونده او مطرح است.
به نظر می‌رسد فاکتور آلودگی هوا را نیز نمی‌توان کتمان کرد؛ زیرا تعداد فوت‌شدگی‌ها در منطقه آلوده شهر تهران، منطقه چهار، با منطقه کم‌جمعیت و کم‌آلودگی دیگر شهر، منطقه ٢٢ بسیار متفاوت است و منطقه چهار شهر تهران با تعداد بیش از سه هزار نفر بیشترین تعداد فوت‌‌شده‌ها را به خود اختصاص داده است.
اگرچه همیشه عنوان می‌شود آلودگی هوا به‌تنهایی دلیل مرگ نیست، بلکه عاملی است در تسریع مرگ برای افرادی که مبتلا به بیماری‌های قلبی، ریوری یا عروقی هستند که در صورت عدم مراقبت یا در معرض آلودگي قرارگرفتن ممکن است مرگ آنان زودتر فرا‌رسد؛ به همین دلیل عمدتا از کودکان، بیماران قلبی و ریوی و مادران باردار خواسته می‌شود از خود در برابر آلودگی هوا محافظت کنند. دکتر صدرعاملی، متخصص بیمارهای قلبی در این‌باره می‌گوید: «آلودگی هوا، کمبود اکسیژن و زیادشدن گازکربنیک در سکته قلبی و همچنین ایست قلبی بی‌تأثیر نیست یا پارازیت‌ها؛ مدتی است در مریض‌هایی که برايشان آنژیو انجام می‌دهیم، گاهی می‌بینیم عروق کرونری تنگی ندارند، اما «جریان خون آهسته» در رگ‌ها بسیار کند است که در زیادی این عامل پارازیت‌ها بی‌تأثیر نیستند».
عدم توجه به بهبود روش‌های تغذیه و آلودگی هوا در ایران
دکتر سیدمحمدعلی صدرعاملی، پزشک بیمارستان قلب شهیدرجایی، متخصص قلب و عروق و دارای فوق‌تخصص در زمینه جراحی‌های قلب، در گفت‌وگو با «شرق» توضیح می‌دهد: «شایع‌ترین علت مرگ در جهان و ازجمله ایران، بیمارهای عروق کرونری؛ یعنی عروقی است که خون را به قلب می‌رسانند؛ زمانی که این عروق قطع می‌شود و از بین می‌روند، سکته اتفاق می‌افتد؛ این سکته می‌تواند سکته قلبی، سکته مغزی یا سکته گوارشی باشد که سکته قلبی در دنیا شایع‌تر است». به گفته این متخصص قلب، سکته قلبی زودرس برای پزشکان این حوزه در حقیقت در زیر سن ٥٠ سال تفاق می‌افتد. در مواردی نیز فرد دچار ایست قلبی می‌شود؛ مثلا می‌شنویم یک نفر خوابیده بود ولی دیگر بیدار نشد؛ این فرد ممکن است زمینه بیماری‌های خاصی را داشته باشد که تشخیص داده نشده و یکدفعه این وضعیت پيش مي‌آيد؛ مثلا ورزش سنگین انجام داده است، مانند پولادی بازیکن تیم پرسپولیس که به یکباره جانش را از دست داد. این افراد زمینه‌هایی دارند که مهم‌ترین عامل، زمینه ژنتیکی است.
فردی که سکته قلبی می‌کند، وقتی تنگی عروق کرونر دارد، سینه‌اش درد می‌گیرد، اما در مواردی می‌شنویم فرد هیچ دردی احساس نمی‌کند، هیچ چیزی را متوجه نمی‌شود و یکباره جانش را از دست می‌دهد؛ این فرد دچار ایست قلبی شده است یعنی یکدفعه خون به قلبش نرسیده، بدون آنکه از ناراحتی آگاهی داشته باشد». این پزشک متخصص معتقد است: «واقعیت این است که در همه جای دنیا زمینه‌های بیماری‌های قلبی براساس آمار در حال کم‌شدن هستند؛ زیرا در همه جا برای مقابله با مسائل آلودگی هوا و تغذیه، برنامه‌ریزی‌هایی دارند، اما این امر در ایران برخلاف جاهاي دیگر دنیا دارد اتفاق می‌افتد».
به گفته وی، مصرف غیرسیگار نیز در کشور بیشتر شده «مصرف مخدر‌ها در کشور کم نیستند که می‌توانند یکدفعه ایجاد اسپاسم کنند؛ یعنی جریان خون به قلب به یکباره قطع شود و با توجه به آنچه می‌بینیم، این امر در میان جوانان بیشتر است». اینها در حالی است که تعداد فوت‌شده‌های بر اثر سکته مغزی نیز در مرز هشدار بهشت زهراست و به مرز پنج درصد نزدیک می‌شود و تنها کمی از دلایلی که هنوز بهشت زهرا علت آنان را ذکر نکرده و به احتمال زیاد آن را به بعد از روشن‌شدن و اعلام دقیق از سوی پزشکی قانونی موکول کرده است، فاصله دارد. نباید فراموش کرد که آمارهای بهشت زهرا و هنرمندان فوت‌شده که ناگهان از میانمان رفته‌اند، اگرچه قابل تحلیل و تفسیر در یک گزارش رسانه‌ای نیستند؛ اما می‌توان آن را به صورت هشدار نگاه کرد که نیاز به اطلاع‌رسانی یا در مواردی آگاهی بیشتر مسئولان مربوطه به خبرهای هرچند شایعه و همچنین توجه بیشتر مردم به زندگی خودشان و اطرافیانشان دارد تا شاید دیگر شاهد مرگ‌هاي زودهنگام - چه نزدیکانمان، چه دور و چه در میان افراد محبوبمان - نباشیم.
اخبار اجتماعی - شرق