خواب آشفته درختان تهران
تهران در شب‌ها به دلیل روشنایی معابر جذابیت خاصی دارد، اما همین نورهای رنگارنگ باعث بروز مشکلات محیط‌زیستی شده است. شاید برای شما هم خشکی و بدون طراوت بودن برگهای درختان سوال باشد. هر چند باید تاکید کرد که بروز هر یک از نارسایی‌های محیط‌زیستی به دلایل متعدد بروز می‌کند، اما ریسه‌هایی که شهرداری برای تزیین بین درختان می‌گذارد در این مساله بی تاثیر نیست. در سال‌های اخیر اغلب درختان تهران از بین رفته است. از سوی دیگر درختان باقیمانده در این شهر نیز با اتخاذ تصمیمات ناکارآمد از سوی نهادهای مختلف وضعیت مناسبی ندارند. به بیان دیگر می‌توان گفت که درختان پایتخت این روزها در وضعیت اورژانسی به سر می‌برند.
خیابان ولیعصر طولانی‌ترین خیابان خاورمیانه است. این روزها چنارهای سر به فلک کشیده‌اش وضعیت مناسبی ندارند. با بررسی دلایل تشدید‌کننده معضلات محیط‌زیستی باید گفت که نورپردازی‌های این خیابان تبری بزرگ برای زدن آخرین ضربه به تنه این درختان است. حال باید هر فردی خود قضاوت کند که آیا رنگ‌های قرمز، آبی، سبز، بنفش و... که با لامپ‌های ال‌ای‌دی به درخت‌ها تابانده و خاموش و روشن می‌شوند واقعا برای زیباسازی فضای شهری نیاز است؟ آیا نمی‌توان تمهیدات مناسب و بی‌خطر برای افزایش زیبایی فضای شهری اتخاذ کرد؟ همچنین در لابه‌لای درختان لامپ‌های چشمک‌زنی تعبیه شده که منظره‌ای شبیه شهاب باران را میان شاخ و برگ درختان ایجاد کرده است. حتی برخی مغازه‌دارها هم درختان جلوی مغازه خود را این گونه آذین بسته‌اند. درست است که در فرهنگ ما چراغانی کردن در اعیاد و جشن‌ها جایگاه خاص و ریشه تاریخی دارد، اما نباید به این بهانه به محیط‌زیست آسیب زد.
چرا اصرار داریم شب‌ها را همچون روز روشن کنیم؟ هوای شهر را آلوده کردیم و تا پای تنه درختان زمین را سنگفرش کردیم. بر بدن آنها پلاک با میخ کوبیدیم، روی تنه‌شان یادگاری نوشتیم و با تانکرهای شهرداری جای آبیاری پای درختان، آب را به خودرو‌های پارک شده در کنار خیابان می‌پاشیم و در جوی خالی می‌کنیم و البته گزارش می‌دهیم که آبیاری کردیم! حالا دیگر چرا خواب و استراحت شبانه را از درختان کهنسال خیابان‌های تهران دریغ می‌کنیم؟ این روش نادرست در نورپردازی درختان در حال الگوشدن برای شهرهای دیگر است و دیر یا زود باید در سوگ درختانی بنشینیم که گویی بی‌دلیل ناگهان خشک شده‌اند. طبیعت به کندی و البته به سختی از ما انتقام می‌گیرد.
نبودقوانین برای حمایت از درخت دربرابر برق
در بسياری از شهرها با وجود عواقب احتمالي، هيچ قانون بازدارنده‌ای برای صاحب يک ملک خصوصي به منظور جلوگيری از کاشت يک درخت دقيقا در زير خطوط برق وجود ندارد. برای مثال با یک رعد و برق در شهر شاهد تخریب سیم‌ها، کانال ها، قطعی برق و شکستن درختان و بروز خسارت‌های فراوان هستیم. اما هيچ قانوني وجود ندارد که به يک شهر يا سازمان اجازه دهد در صورت بروز مشكل با هزينه ارزان اقدام به جابه‌جايي درختان تازه کاشته شده کند. این در حالی است که یک راه حل برای مشکل برخورد درختان بلند با خطوط برق، حذف درختان و جایگزین کردن آنها با گونه‌های کوچک‌تر است.
با اين حال، بسياری از شهرها دستورالعمل‌هايي را برای درختان مزاحم وضع کرده‌اند و در صورت لزوم اين گونه درختان را با هزينه مالک هرس يا جابه‌جا مي‌کنند. بنابراين شهرداری‌ها بايد قوانيني وضع کنند که به موجب آن حفظ يا کاشت درختان خطر آفرين و برخورد آنها با کابل‌های برق را غير قانوني اعلام کند. از آنجا که خطوط برق احتمالا در مالكيت شرکت‌ها قرار دارد، اين قانون بايد به شهرداری اجازه دهد تا درختاني را که به سمت کابل‌های برق در حال رشد هستند جابه‌جا کند.
روشنایی درشب‌ها و اختلال در زندگی درخت
یک کارشناس محیط‌زیست درباره تاثیر برق و روشنایی آن روی درختان به «آرمان» می‌گوید: در روز گیاهان در برابر نور خورشید فتوسنتز کرده و ماده‌ای به نام گلوکز تولید می‌کنند. گیاهان شب‌ها گاز کربنیک را جذب و به ماده آلی تبدیل می‌کنند، اما این عمل باید در محیط کاملا تاریک انجام شود. چون با ایجاد روشنایی در پیرامون درخت عمل فتوسنتز انجام می‌شود. محمدرضا فاطمی می‌افزاید: باید در طول شبانه روز یک عمل نوری در درخت انجام شود که به واسطه آن گیاه به تولید ماده آلی بپردازد و در شب‌ها نیز ترکیبات دیگر تولید کند.
به گفته او رشد اصلی گیاه در شب‌ها انجام می‌شود. در این شرایط باید روزانه در ساعات بعد از ظهر آبیاری درختان انجام شود و به این ترتیب درخت برای تولید ماده آلی در شب‌ها از آب کافی برخوردار باشد. به گفته او با ایجاد روشنایی در محیط پیرامون درختان در شب‌ها چرخه ایجاد ماده آلی و رشد گیاه مختل می‌شود. این کارشناس محیط‌زیست می‌افزاید: شب‌ها ایجاد هرگونه روشنایی حتی نور اندک درخت را وادار به تولید فتوسنتز می‌کند. در این شرایط گیاه قدرت رشد و تولید ماده آلی ندارد و در نتیجه درختان به تدریج از بین می‌روند. با بررسی اقدامات شهرداری برای خیابان ولیعصر باید گفت که این اقدام در بلندمدت باعث از بین رفتن سرمایه گیاهی در شهر تهران می‌شود. این در حالی است که درختان چنار در خیابان ولیعصر با قدمت 70-80 ساله در جهان منحصر به فرد هستند.
شهرداری قبل از انجام هرگونه طرح زیبا سازی شهری باید با مطالعه نکات علمی و کاملا کارشناسی شده وارد عمل شود. فاطمی می‌افزاید: یکی از دلایل عمده زردی یا ریزش برگ درختان را می‌توان روشنایی در شب‌ها دانست، چون به دلیل نبود شرایط مناسب، گیاه نمی‌تواند مواد غذایی خود را به شکل مناسب تهیه کرده و رشد کند. او در پاسخ به این سوال که در سال‌های اخیر به شکل قابل توجهی از حجم درختان تهران کاسته شده است؛ با این تفاسیر چرا شهرداری به عنوان مدعی رسیدگی به وضعیت درختان این اقدام غیر کارشناسی را انجام می‌دهد؟ تاکید می‌کند: شاید در بین کارشناسان این سازمان یک فرد با تخصص لازم در این زمینه وجود ندارد. اغلب آنها کارشناسان فضای سبز هستند و صرفا از بعد فیزیکی و در زمینه کاشت درخت فعالیت کنند.
در این حوزه متخصص وجود ندارد. شهرداری برای احیای درختان باید چراغ‌های این خیابان را به شکل بر عکس نصب کرده و طول تیرهای چراغ برق را کاهش دهد. برای مثال می‌توان با کاهش نیم متر طول تیر چراغ برق و کاهش ارتفاع آذین بندی نور را به سمت پایین تاباند تا به این شکل برگ‌ها در فضای تاریک بتوانند به فعالیت طبیعی خود ادامه دهند. درضمن پرندگانی که در شب‌ها در بین شاخ و برگهای درختان لانه سازی می‌کنند نیز می‌توانند در فعالیت گیاهان تاثیرگذار باشند. این کارشناس محیط‌زیست می‌گوید: نور موجود در درختان باعث فرار پرندگان و جذب پشه می‌شود. بنابراین شهرداری باید در این زمینه با به کارگیری نظرات کارشناسان در اقداماتش تجدید نظر کند. به گفته فاطمی شهرداری باید هرگونه نور رسانی به درخت را در اسرع وقت متوقف کند.
در این وضعیت عامل استرس برای گیاه از بین می‌رود و گیاه به تدریج روند رشد طبیعی خود را می‌یابد. او درباره برگ ریزان درختان در فصل گرما می‌گوید: ریزش برگ درخت عکس‌العمل طبیعی گیاه در مقابل شرایط محیطی است. با گرم شدن هوا درخت توانایی آبرسانی مناسب به همه اندام‌ها را ندارد و در این وضعیت برخی از برگهای مسن خشک می‌شوند و به این شکل شاهد ریزش برگ درختان هستیم. هم اکنون آب کامل در اختیار درختان نیست و درخت با مواجهه با موج گرما به ریزش برگهای مسن می‌پردازد. به گفته او عوامل متعددی در بروز نارسایی در محیط‌زیست تاثیرگذار است که برای حفظ درختان در محیط‌زیست باید عوامل تهدید‌کننده را کاهش داد.
اقدامات نمایشی برای زیبا جلوه دادن پایتخت
بی‌شک هدف شهرداری تهران از نور پردازی درختان زیباسازی شهر بوده است، اما شهرداری باید پیش از تصمیم برای زیباسازی شهر، برای آن هزینه و فایده کند. در واقع این اقدام را می‌توان ظلم به طبیعت پایتخت دانست. این در حالی است که در آموزه‌های دینی ما شکستن شاخه درخت به شکستن بال فرشتگان تشبیه شده است، چه برسد به خشک کردن تدریجی یک درخت با نورپردازی غیرضروری. هیچ‌فردی در این کره خاکی حق ندارد که یک موجود زنده را بازیچه امیال خود قرار دهد. بر اساس بررسی‌های میدانی در خیابان ولیعصر و دیگر نقاط پرتردد شهر باید گفت که چنین نورپردازی ای ضرورت ندارد.
در واقع این اقدامات نمایشی طبیعت پایتخت را نشانه رفته است. بی‌شک راه‌های متعددی برای نشاط بخشیدن به فضاهای شهری یا حتی نورپردازی مناسب در چارچوب موازین استاندارد وجود دارد. برای مثال تخریب 50 باغ در 15 سال گذشته، فقط در یک منطقه تهران و تخریب عمدی بیش از 150 باغ در پایتخت از یک سو و ساخت بیش از 300 برج در همین مدت نشان از یک مساله تحت عنوان تغییر چهره شهر به سمت فضای سبز کمتر و ساختمان‌های بلندمرتبه بیشتر دارد. هم اکنون آمار ساخت بلندمرتبه‌ها در پایتخت ایران افزایش یافته است و خبرهای بیشتری هم از قطع، سوزاندن یا خشکاندن درختان باغات نیز شنیده می‌شود. این در حالی است که باید برای احیای درختان هر شهر با نگاه کارشناسی وارد عمل شد.
خیابان ولیعصر، بلندترین خیابان مشجر تهران و همچنین بلندترین خیابان خاورمیانه با درازای 9/17 کیلومتر است که از میدان راه‌آهن در میانه جنوبی تهران آغاز شده و به میدان تجریش در منطقه شمیرانات در شمال تهران می‌رسد. از بین رفتن تدریجی درختان چنار قدیمی که هویت‌بخش خیابان هستند، معماری ناهمگون در اطراف خیابان، نامتناسب بودن حرکت اتوبوس‌های تندرو با بافت تاریخی خیابان و افزایش تعداد جانوران موذی در مسیر آبراه‌های حاشیه خیابان از مشکلات فعلی این خیابان است. از این رو قطع درختان چنار خیابان ولیعصر از مهم‌ترین خطراتی است که زیبایی و هویت این خیابان را تهدید می‌کند.
بر اساس اعلام کارشناسان محیط‌زیست هر روز لایه‌ای از آلودگی و چرک روی برگ چنارهای این خیابان را می‌گیرد و عمر آنها را به یک سوم کاهش می‌دهد. عدم نگهداری مناسب، نفوذناپذیر شدن کف جوی آب خیابان به علت استفاده از بتن در کف آن، نفوذ آهک و سیمان ناشی از مصالح ساختمانی و همچنین خشک کردن تعمدی درختان خیابان ولیعصر توسط برخی صاحبان مراکز بازرگانی از جمله عواملی است که سبب آسیب دیدن درختان چنار خیابان ولیعصر شده است. در حال حاضر از مجموع ۶۰هزار درختی که در سال‌های گذشته در خیابان ولیعصر از میدان راه‌آهن تا میدان تجریش تنفس می‌کردند، تنها ۲۰درصد مجموع درخت‌های چنار این خیابان یعنی ۱۱هزار و ۸۰۰ درخت باقی مانده‌اند و بقیه از بین رفته‌اند. نابودی درختان چنار خیابان ولیعصر در حالی است که عمر چنار در شرایط خوب حدود ۴۰۰ سال است. در تیر سال ۱۳۹۲ و در پی اعتراض به قطع چند درخت چنار دیگر خیابان ولیعصر، شهرداری در اطلاعیه‌ای اعلام کرد که چنارهای قطع شده، پوسیده بودند و ممکن بود بر سر رهگذران بیفتند.
از آنجا که این خیابان با چنارهایش به ثبت ملی رسیده است برای قطع چنارها باید از سازمان میراث فرهنگی استعلام شود، ولی مدیرکل میراث فرهنگی استان تهران با اظهار بی‌اطلاعی از قطع درختان گفت: در جریان موضوع نیستم و برای این کار استعلامی نیز از سازمان میراث فرهنگی گرفته نشده است. مسعود نصرتی افزود: خیابان ولیعصر علاوه بر خانه‌های تاریخی با درختانش به ثبت رسیده است. به همین دلیل اگر قرار است طرحی در خیابان ولیعصر (عج) انجام شود باید سازمان میراث فرهنگی نیز در جریان آن قرار بگیرد. در زمستان ۱۳۹۳، بخش عمده‌ای از درختان چنار باغ ۲۶۰۰ متر مربعی پسیان که در مجاورت خیابان ولیعصر واقع شده است، به رغم اعتراضات گسترده قطع شد و محل برای ساخت هتلی ۱۷ طبقه گودبرداری شد.
انقراض چنارهای ولیعصر از امیریه به پایین
آذر سال گذشته معاون وزیر راه و شهرسازی نسبت به از بین رفتن درختان خیابان ولیعصر (عج) به ویژه از امیریه به پایین از طریق فاضلاب شهری اظهار تاسف کرد. پیروز حناچی اظهار کرد: ۱۸هزار درخت چنار از میدان تجریش تا میدان راه آهن در معرض تهدید جدی قرار دارد، البته بخش‌های جنوبی. از پایین امیریه به سمت انتهای خیابان ولیعصر (عج) تقریبا از بین رفته و دیگر درخت بلند در این منطقه دیده نمی‌شود. او افزود: فاضلاب خانه‌های شمال شهر وارد شریان‌های اصلی می‌شود و از دو طرف خیابان ولیعصر به طرف پایین می‌رود. هیچ‌اقدامی هم برای کنترل این آب‌ها صورت نمی‌گیرد که باعث آلودگی و بیماری درختان می‌شود.
حناچی با تاکید بر اهمیت خیابان ولیعصر (عج) گفت: خیابان ولیعصر (عج) آن‌قدر مهم است که باید بزرگ‌ترین مراکز تحقیقاتی ایران برای حفظ آن تلاش کنند. او ادامه داد: درختان چنار تهران مریض می‌شوند، آفت می‌گیرند و در توفان‌ها ممکن است بشکنند. بنابراین وقتی یک درخت از بین رفت باید سه درخت به جای آن بکارند تا محور ولیعصر حفظ شود. به گزارش ایسنا، آن زمان معاون وزیر راه و شهرسازی به کاشت چنارهای ولیعصر (عج) در ۶۰ سال قبل اشاره و خاطرنشان کرد: این درختان ۶۰ سال پیش کاشته شدند و ما الان داریم بهره آن را می‌بریم. ما نیز هم اکنون باید درخت بکاریم تا انشاا... دیگران ۶۰ سال آینده بهره آن را ببرند.
مصوبه شورای شهر برای حفظ درختان خیابان ولیعصر
دی سال گذشته اعضای شورای شهر تهران بر اساس طرحی شهرداری را موظف به حفظ و گسترش درختان خیابان ولیعصر (عج) کردند. در سیصد و هجدهمین جلسه شورای شهر تهران مهدی چمران در توضیح طرح «حفظ و گسترش درختان خیابان ولیعصر (عج)» با اشاره به اینکه خیابان ولیعصر به دلیل وجود درختان چنار حاشیه‌ای منحصر به فرد است، گفت: ساختمان‌های بلند بر خیابان جلوی نور درختان را گرفته‌اند و این امر مشکلاتی را به وجود آورده است، چرا که درختان ذاتا از ساختمان‌ها فرار می‌کنند و به وسط خیابان کشیده می‌شوند.
او افزود: بر اساس این طرح که به کمیسیون ماده پنج پیشنهاد می‌شود، از شهرداری خواسته‌ایم تا به منظور جلوگیری از تخریب درختان از میدان راه‌آهن تا میدان تجریش از هرگونه عملیات اجرایی و عمرانی توسط بخش دولتی، عمومی و خصوصی که به درختان آسیب می‌رساند جلوگیری کند. او اظهار کرد: در این طرح شهرداری موظف شده است تا در ساخت‌و‌سازهای جدید پلاک‌هایی که بر خیابان واقع شده‌اند، عقب‌نشینی به عمق سه متر را رعایت کنند و همچنین ایجاد و ساخت هرگونه کنسول یا پیش‌آمدگی در این خیابان ممنوع است.
چمران همچنین افزود: بر اساس این طرح دو موضوع دیگر در کمیسیون اضافه شد که ایجاد و ساخت کانال تاسیساتی جدید و خط تونل مترو در عمق کارشناسی باید صورت گیرد تا آسیبی به ریشه‌های این درختان نرسد. رئیس شورای شهر تهران گفت: موضوع دیگری که باعث آسیب به درختان خیابان ولیعصر شده است، کف سازی جوی آب کنار خیابان است که این موضوع باعث جلوگیری از نفوذ آب به زمین و ریشه درختان می‌شود، در حالی که کف این جوی‌ها باید خشکه‌چینی شوند و ما در این طرح نسبت به اصلاح و بهسازی کف‌سازی جوی آب از مصالح نفوذپذیر تاکید کرده‌ایم. او با اشاره به اینکه نصب یا جابه‌جایی کیوسک بر روی جوی آب کنار خیابان نیز ممنوع می‌شود، افزود: شهرداری موظف است هر یک متر به یک متر درختانی با بن 10ساله بکارد که امیدوارم با این پیشنهادات بتوان به حفظ و گسترش درختان خیابان ولیعصر کمک کرد.
همزمان یکی از اعضای شورای شهر تهران نیز پیشنهاد داد: در بازسازی و نوسازی پلاک‌های بر خیابان موضوع نمای معماری ایرانی و اسلامی را نیز در نظر بگیرید. غلامرضا انصاری همچنین افزود: شهرداری را موظف کنید تا در پیاده راه سمت غرب حد فاصل میدان ونک تا چهار راه پارک‌وی پروانه جدید ساختمانی صادر نکند تا این سمت خیابان به یک پیاده راه سبز تبدیل شود. همزمان رئیس کمیته محیط‌زیست شورا با اشاره به اینکه خیابان ولیعصر شاخص‌هایی چون طول 17کیلومتری آب روان و درختان چنار دارد، پیشنهاد داد: خیابان ولیعصر به وضعیت اولیه برگردد و برای آن طرحی موضعی تهیه شود.
محمد حقانی تاکید کرد: به جای احداث مترو در زیر خیابان ولیعصر، استفاده از ال آر تی بهترین گزینه حمل و نقلی برای این خیابان 17 کیلومتری است. چمران تاکید کرد: با توجه به اینکه درختان این خیابان در شرایط نامناسبی قرار دارند، این طرح به صورت موضعی می‌تواند به حفظ آنها کمک کند و شهرداری روی موضوعاتی از قبیل طرح سیما و منظر معماری، حفظ میراث و غیره مشغول کار است. در پایان پس از بحث و بررسی طرح مورد نظر، اعضای شورا به آن رأی دادند و برای تایید نهایی به کمیسیون ماده پنج پیشنهاد شد تا پس از تایید توسط شهرداری اجرایی شود.
اخباراجتماعی - آرمان