چرا همش احساس خستگی میکنم
همیشه خسته ام، دکتر!
زن و مرد، پیر و جوان اما چه اتفاقی می‌افتد كه احساس خستگی و كسالت بر ما چیره می‌شود؟
خستگی، محصول زندگی مدرن امروزی است. این روزها همه از خستگی شكایت می‌كنند؛ آیا انجام كارهای ساده برایتان دشوار شده و باوجود استراحت و خواب كافی، باز هم نمی‌توانید از جایتان تكان بخورید؟
شاید شما هم در معرض ابتلا به نشانگان خستگی مزمن باشید. گفت‌وگوی ما را با دكتر امیرعلی سهراب‌پور، متخصص داخلی و استادیار دانشگاه علوم پزشكی تهران بخوانید تا بیشتر در این مورد بدانید...
آقای دكتر! لطفا در مورد نشانگان خستگی مزمن برایمان بگویید.
«نشانگان خستگی مزمن» بیماری بسیار شایعی است و در چند سال اخیر علم پزشكی توجه بیشتری به آن نشان داده است. در كتابهای پزشكی 300 سال قبل، مطالب زیادی درباره این نشانگان نوشته شده و تعریف مركز كنترل بیماریهای آمریكا در مورد آن چنین است: «نشانگان خستگی مزمن نوعی اختلال در روند فعالیت‌های جسمی و روانی فرد است كه حداكثر بیش از 6 ماه طول كشیده باشد.»
بررسی‌ها نشان می‌دهد مبتلایان به این بیماری، به بیماری دیگری دچار نیستند. گاهی خستگی آنقدر شدید است كه شخص قادر به ادامه فعالیت‌های شغلی، تحصیلی و اجتماعی نیست و با استراحت هم بهبود نمی‌یابد. خستگی تمام بدن را احاطه می‌كند و فعالیت بدنی و توان فرد را از او می‌گیرد.
بیماران با چه شكایتی مراجعه می‌كنند؟
بیشتر بیماران شروع خستگی را به خاطر دارند. مثلا می‌گویند تابستان پارسال سرماخوردم و از آن پس این وضعیت در من باقی‌مانده است. علاوه بر خستگی طول كشیده بیش از 6 ماه، 8 علامت دیگر هم وجود دارند و برای اثبات این بیماری باید 4 مورد از این 8 مورد نیز در فرد دیده شوند: گلودرد، دردهای عضلانی، دردهای پراكنده مفاصل بدون تورم و خون‌ریزی، سردردهای بسیار شدید، احساس خستگی حتی بعد از خواب كافی، خستگی شدید بعد از پیاده‌روی یا كوهنوردی كه بیش از 24 ساعت به طول بینجامد، ناتوانی در تمركز و كم‌حافظگی.
مهم‌ترین علت این بیماری چیست؟
علت نشانگان خستگی مزمن هنوز ناشناخته باقی مانده و حتی پزشكان نمی‌دانند كه این بیماری، روانی است یا جسمی یا تركیبی از هر دو؛ اما بیشتر افراد مبتلا دچار افسردگی هستند. به همین دلیل بعضی?ها معتقدند خستگی مزمن یكی از نشانه‌های بیماری افسردگی است و عده دیگری می‌گویند پدیده جسمی است و در اثر طولانی شدن افسردگی بروز می‌كند.
برای كشف علت بیماری روی جنبه‌های غیرروان‌پزشكی مانند بیماریهای عفونی، اختلال‌های سیستم اعصاب محیطی مركزی، هورمونی و... بررسی و تحقیق شده است ولی هیچكدام نتوانستند با قطعیت دلیل بروز آن را تایید كنند.
شیوع این مشكل در میان مردم چقدر است؟
میزان شیوع و بروز دقیق نشانگان خستگی مزمن نامعلوم است اما در بعضی از جمعیت‌ها به 5 تا 8 درصد می‌رسد. بیماری در دهه دوم و سوم بروز می‌كند و زن‌ها 2 برابر مردان دچار آن می‌شوند.
آزمایش‌های بیماران چگونه است؟
وقتی بیمار با این علایم مراجعه می‌كند. ما همه آزمایش‌ها را درخواست می‌كنیم و بیمار را از نظر هورمونی، خونی، بدخیمی‌های نهفته و عملكرد كلیه و كبد و آنزیم‌ها مورد بررسی قرار می‌دهیم. وقتی همه جواب‌ها طبیعی بود، با اطمینان می‌گوییم كه شخص مبتلا به یك بیماری زمینه‌ای یا داخلی نیست.
درمان چیست؟
چون هیچ دلیلی برای بیماری وجود ندارد، كاملا طبیعی است كه درمانی هم نداشته باشیم. درمان‌های دارویی هم تاكنون رضایت‌بخش نبوده‌است. مبتلایان نباید به دنبال قرص یا دارو باشند و تكنیك‌هایی مانند فیزیوتراپی و ورزش هم تا حدودی نشانه‌ها را كاهش می‌دهند.
برخی از پزشكان انواع ویتامین‌ها، مكمل‌ها یا آنزیم‌ها را تجویز می‌كنند تا روی متابولیسم و كاركرد عضلات اثر بگذارد ولی این نیز از نظر تئوری بی‌فایده است اما گاهی بیمار با مصرف همین مكمل‌ها یا ویتامین‌ها احساس رضایت می‌كند كه در این صورت ما سعی می‌كنیم تا این نحوه درمان را ادامه دهیم. البته این یك تاثیر روانی و تلقینی، مشابه تاثیر دارونماست تا تاثیر واقعی. برای كمك بیشتر به مبتلایان لازم است از روان‌پزشكان كمك بگیریم. روان‌پزشك می‌تواند با صحبت و مشاوره مشكل را ریشه‌یابی كند مثلا ممكن‌است افسردگی و اضطراب در فرد باعث بروز خستگی مزمن شده باشد.
آیا بیماران می‌توانند امیدوار باشند كه روزی بهبود یابند؟
تحقیقات نشان می‌دهد اگر بیماری به مدت زیادی طول بكشد امید كمتری برای بهبود آن وجود دارد. نشانگان خستگی مزمن خطری برای جسم ندارد و به هیچ‌وجه بیماری كشنده‌ای محسوب نمی‌شود اما روی كیفیت زندگی بیماران اثر می‌گذارد. بعضی از بیماران خودبه‌خود بهبود می‌یابند.
اگر همیشه از خستگی می نالید ، بدانید كه :
از شما خسته تر هم پیدا می شود !
قصه آدمهای همیشه خسته !
نام « سندرم خستگی مزمن »1 چند سالی است كه در كتابهای پزشكی دیده می شود . 20 سال پیش هیچ پزشكی در هیچ جای دنیا این بیماری را نمی شناخت . بر خلاف بیشتر بیماری ها كه «كشف » می شوند ، سندرم خستگی مزمن را در واقع پزشكان « اختراع » كردند ؛ البته نه به آن معنی كه این بیماری ساخته ذهن پزشكان باشد ؛ سندرم خستگی مزمن وجود داشت و آنقدر هم شایع بود كه پزشكان را در نقاط مختلف دنیا به فكر واداشت ؛ اما از آنجا كه هیچ عاملی برای ایجاد آن شناخته نشد ( و هنوز هم نشده است )
نام آن را سندرم خستگی مزمن گذاشتند و بعد هم گروه های مختلفی از پزشكان سعی كردند درست ترین و دقیق ترین تعریف را برای آن پیدا كنند .
حتماً می دانید كه واژه «سندرم »به معنای مجموعه ای از علایم است . پزشكان معمولاً وقتی این واژه را به كار می برند كه مجموعه ای از علایم وجود داشته باشد ؛ اما نتوان همه آنها را به یك عامل بیماری زا نسبت داد . قصه سندرم خستگی مزمن هم همین است و البته این قصه، فقط عنوانش « خستگی » است ؛ اما به همین كلمه ختم نمی شود . مجموعه ای از علایم ، از درد عضلات و مفاصل گرفته تا سر درد و خستگی ، ذهنی همه و همه در طیف علایم این بیماری قرار می گیرند . «مزمن» بودن آن هم به این معناست كه مجموعه همه علایمی كه گفته شد ، فقط به چند روز منحصر نمی شود. بعضی از پزشكان می گویند علایم باید دست كم 6 هفته به طول بینجامد تا بشود تشخیص سندرم خستگی مزمن را برای بیماری مطرح كرد .
یك اسم جدید و عجیب و غریب برای خستگی !
سندرم خستگی مزمن ، بیش ازهر سن دیگری در نوجوانان و جوانان دیده می شود . سه چهارم بیماران هم مونث هستند . مطالعات مختلف درباره علت این بیماری ، احتمال ارتباط آن با یك عفونت ویروسی را مطرح كرده است: ویروسی به نام « اپشتین بار » كه عامل ایجاد بیماری به نام « مونو كلئوز عفونی » هم هست . می گویند وقتی كه آلودگی و عفونت ایجاد شده به وسیله این ویروس به صورت مزمن در بیاید ، سندرم خستگی مزمن ایجاد می شود ؛ اما هنوز این فرضیه به اثبات نرسیده است .
در واقع درباره سندرم خستگی مزمن هنوز هیچ چیز به اثبات نرسیده است. علت ، نامعلوم است. حتی تشخیص آن قطعی نیست و هیچ تست آزمایشگاهی هم وجود ندارد كه بتواند بیماری را با قطعیت تأیید كند . با این وضعیت ، خیلی عجیب نیست كه درمان مشخصی هم برای آن وجود نداشته باشد . باز هم مطالعات روی بیماران مبتلا به سندرم خستگی مزمن نشان داده است كه بیشترین اشكال به سیستم عصبی بیماران بر می گردد . از آنجا كه غدد درون ریز و سیستم ایمنی هم در این بیماری مشاهده می شود ، عده ای از پزشكان پیشنهاد كرده اند كه نام این بیماری را به «اختلال عصبی . غددی . ایمنی »2تغییر دهند .این نام جدید اگر چه به اندازه نام قبلی ساده نیست ، اما دقیق تر و با مفهوم تر است و از طرف دیگر افراد مبتلا به این بیماری احساس بهتری نسبت به آن دارند . سندرم خستگی مزمن . این فكر را برای بیماران ایجاد می كند كه دیگر هیچ وقت از شّر این علایم خلاص نمی شوند ؛ اما در حقیقت این طور نیست و درصد زیادی از بیماران بعد از گذشت چند ماه ، از شّر علایم سندرم خستگی مزمن راحت می شوند .
آیا شما مبتلا به خستگی مزمن هستید ؟
اگر شما چند وقتی است كه 2-3 شیفت در روز كار می كنید و همیشه احساس خستگی می كنید و حسرت به دل یك استراحت طولانی هستید ، باید بدانید كه خیلی ها مثل شما هستند ، اما نه شما و نه هیچكدام از آنهایی كه مثل شما هستند ، مبتلا به این بیماری نیستید . سندرم خستگی مزمن ، اسمی است كه خیلی از ما شاید از آن بدمان نیاید و حتی شاید به معنای لغوی درباره ما مصداق هم داشته باشد ؛ اما نباید فراموش كنیم كه تعریف علمی این عبارت ، كمی پیچیده تر از آن است كه ما فكر می كنیم . طبق یكی از رایج ترین تعاریف ، كسی مبتلا به سندرم خستگی مزمن است كه :
1- دچار خستگی پایدار یا عود كننده ای باشد كه از مدتی پیش شروع شده و باعث شده كه توانایی فعالیت های روزانه فرد تا 50 در صد كاهش یابد . این خستگی دست كم باید6 هفته ادامه داشته باشد .
2- پزشك باید بیمار را بررسی كرده باشد و تمام بیماری هایی را كه ممكن است علایمی شبیه این بیماری ایجاد كند را مردود دانسته باشد تا بتوان برای بیمار این تشخیص را داد. خیلی از بیماری های دیگر از قبیل عفونت ها ، بد خیمی ها ، بیماری های خود ایمنی ، بیمای های روانی ، بیماری های عصبی - عضلانی ، بیماری های هورمونی ، اعتیاد یا سوء مصرف مواد مخدر و حتی عوارض جانبی برخی داروها می تواند علایم مشابهی ایجاد كنند .
3- دست كم 6 مورد از موارد زیر باید در بیمار وجود داشته باشد :
الف) تب پایین و در حد زیر 5/38درجه یا لرز .
ب) گلو درد.
ج) غدد لنفاوی دردناك در ناحیه زیر بغل یا گردن .
د) ضعف عضلانی .
ه) درد یا احساس ناراحتی در عضلات .
و) خستگی طولانی ( مثلاً 24 ساعت ) و منتشر بعد از فعالیت ورزشی در فردی كه سابقاً این فعالیت ورزشی در او باعث خستگی نمی شده است .
ز) درد مفاصل بدون علایم التهاب ( مثل تورم یا قرمزی ) .
ح) علایم روانی یا عصبی مثل فراموشی ، تحریك پذیری ، گیجی ، عدم توانایی در تمركز فكری ، افسردگی .
ط) اختلالات خواب ( بی خوابی یا پر خوابی ).
ی) شروع خستگی و سایر علایم در عرض چند ساعت یا چند روز .
1. Chronic Fating Syndrome
2. Neuro Immune
3. Dysfunction Syndromes
10 دلیل ممکن که چرا همیشه خسته ام؟
آیا شما هم از آن دسته افرادی هستید که همیشه احساس خستگی می کنند؟ شما تنها نیستید. خیلی از افراد این احساس را دارند و به این دلیل به پزشک مراجعه می کنند.
موقع خستگی، اولین فکری که به سر ما می زند، کمی استراحت است، مثلا تصمیم می گیریم بخوابیم تا بعد از بیدار شدن، سرحال کارمان را انجام دهیم. اما بعد از بیدار شدن بازهم کسل و خسته ایم. پس شاید واقعا مساله فقط یک خستگی ساده نباشد!
در اینجا به 10 دلیل شایع احساس خستگی مزمن اشاره می کنیم که سه تای اول، از بقیه شایع تر هستند:
1- غذایی که می خورید
همانطور که می دانید یکی از بهترین مواد خوراکی انرژی زا ، قند و شکر، قهوه و مواد غذایی کافئین دار است. اما مساله آنجاست که بعد از مصرف این مواد غذایی و انرژی زایی آن، یک خستگی شدید و نیز نوسانات قند خون به وجود می آید.
لذا به دنبال یک برنامه غذایی سالم باشید، یعنی رژیمی حاوی میوه و سبزی و پروتئین های خالص و بدون چربی.
به گفته پزشکان، داشتن یک برنامه غذایی متعادل و سالم تاثیر واقعا مثبتی در کاهش خستگی شما دارد و داشتن یک برنامه غذایی نامتناسب، تاثیری عکس.
2- مدتی که می خوابید
خیلی از افراد به دلیل زندگی پر مشغله و یا به هر دلیل دیگری به اندازه کافی نمی خوابند. اگر شما یکی از آنها هستید، لازم است از مصرف نوشیدنی های کافئینی چند ساعت قبل از خواب جدا خودداری کنید. قبل از خوابیدن تلویزیون را خاموش کرده و محل خوابتان را آرام و بدون استرس نمایید.
3- میزان ورزش و فعالیت بدنی شما
ورزش های روزانه مثل پیاده روی، اگرچه نقش موثری در افزایش سطح انرژی و شادابی روحی و جسمی شما دارند، اما لازم است برنامه های ورزشی را به گونه ای تنظیم کنید که حداقل سه ساعت با زمان خواب شب شما فاصله داشته باشند، مخصوصا ورزش ها بدنسازی و ورزش های سنگین. لازم است حداقل 3 تا 4 ساعت قبل از خواب این ورزش ها تمام شده باشند.
توجه: درست است که شروع ورزش، حتی ورزش سبکی نظیر پیاده روی در افرادی که تا به حال کم تحرک بوده اند، عامل اصلی خستگی آنها می شود، اما واقعیت آن است که تداوم این ورزش ها به مرور به یک عامل انرژی دهنده تبدیل خواهد شد.
اما آیا دلایل جدی تری هم برای خستگی وجود دارند؟
دلایل خستگی که در بالا به آنها اشاره کردیم به نظر ساده می آیند و با تغییرات ساده ای در سبک زندگی قابل دسترس هستند. اما شایع ترین دلایل احساس خستگی آنهایی هستند که در ادامه می خواهیم به آنها بپردازیم.
پس اگر شما بعد از اصلاح سه علت بالا، همچنان احساس خستگی مزمن را داشتید، ممکن است پای یکی از مشکلات زیر در میان باشد:
4- کم خونی
کم خونی یکی از شایع ترین دلایل احساس خستگی دائمی است که با انجام یک آزمایش خون ساده می توان به آن پی برد. این مشکل بیشتر در زنان وجود دارد، مخصوصا خانم هایی که قاعدگی سخت و طولانی مدت را تجربه می کنند.
درمان کم خونی به علت اصلی کم خونی و نوع آن بستگی دارد. اما از آنجایی که شایع ترین نوع کم خونی در جامعه ما کم خونی ناشی از فقر آهن است یک رژیم غنی از مواد غذایی آهن دار و یا مصرف شربت و قرص آهن می تواند درمان کننده باشد. البته باید به پزشک مراجعه کنید تا علت کم خونی شما را تشخیص دهد و نباید خودسرانه قرص آهن بخورید.
5- کمبود مواد مغذی
مواد مغذی مانند پتاسیم و منیزیم نقش مهمی در سوخت و ساز بدن و انرژی زایی دارند. کمبود این مواد مغذی در بدن را نیز می توان با انجام آزمایش خون تعیین کرد.
6- مشکلات غده تیروئید
پر کاری و کم کاری تیروئید هر دو باعث احساس خستگی می شوند. با توجه به شیوع بالای بیماری های تیروئید، لازم است با انجام یک آزمایش خون از وضعیت هورمون های تیروئید خود مطلع شوید.
7- دیابت
گروهی از بیماران دیابتی که همواره قند خون تنظیم نشده دارند، چه آنهایی که دارو مصرف می کنند و چه آنهایی که داروی خاصی را استفاده نمی کنند، معمولا در ملاقات با پزشک خود احساس خستگی و بی حالی را گزارش می کنند.
پس اگر شما احساس بی حالی و خستگی دائمی، تاری دید، پر ادراری و پرنوشی دارید، به شما توصیه می کنیم که آزمایش قند خون ناشتا را حتما انجام دهید.
8- افسردگی
اگر شما احساس خستگی و کسالت دارید و این احساس همراه است با احساس ناامیدی، غم و اندوه و کاهش اشتها، احساس می کنید چیزی شما را خوشحال نمی کند و دلیلی برای خوشحالی و شادی نمی بینید، ممکن است به افسردگی مبتلا شده باشید.
پس این احساس را دست کم نگیرید و با مراجعه به روانپزشک، از تشدید این علائم و جدی تر شدن بیماری افسردگی خود پیشگیری کنید.
9- اختلالات خواب
اگر هیچ وقت احساس سرزندگی و پر انرژی بودن ندارید، یکی از علت های ممکن، اختلالات خواب است، مخصوصا اگر در زمان خواب خر و پف هم می کنید. خور و پف می تواند یکی از علائم بیماری آپنه خواب باشد.
آپنه خواب یکی از شایع ترین اختلالات خواب است. مبتلایان به این بیماری در خواب دچار قطع و وصل شدن تنفس می شوند، اما برای این بیماری درمان نیز وجود دارد.
10- بیماری قلبی تشخیص داده نشده
خستگی می تواند علامت بیماری قلبی نیز باشد، مخصوصا در زنان. محققان می گویند اگر شما با ورزش کردن مشکل دارید، ورزش را از سطح سبک شروع کنید.
اما اگر بعد از مدتی حتی با کاهش شدت ورزش، شما همچنان احساس ناراحتی می کردید، ممکن است بیماری قلبی تشخیص داده نشده علت خستگی شما باشد.
در آخر یک بار دیگر تاکید می کنیم:
در درجه اول لازم است سه علت اول ذکر شده در بالا را بررسی کرده و آنها را اصلاح کنید. اگر بعد از اصلاح این مشکلات، وضعیت خستگی و کسالت شما همچنان ادامه داشت، علت را در سایر موارد جستجو کنید.