مجموعه تاریخی عباس‌آباد بهشهر - کاخ عباس اباد گلستان

تالاب عباس آباد در موقعیت جغرافیایی N363949 E533540 در استان گلستان واقع است. این دریاچه در ارتفاع 400 متری از سطح دریا در جنوب شرقی بهشهر میان جنگل قرار گرفته است و به دلیل ساخت و سازهایی که شاه عباس در اطراف آن انجام داد، به نام عباس آباد معروف گشته است. وسعت آن حدود 10 هکتار و عمق آن نزدیک به ده متر است. این دریاچه به دلیل دسترسی مناسب سواره، محوطه اتراق، آثار باستانی، شیرینی، آب و هوای مناسب، قابلیت های توریستی فراوان دارد.

 

عباس آباد بهشهر یکی از دیدنی ترین مناطق شمال کشور است که تاریخ و طبیعت را با هم تلفیق کرده و اثری به یاد ماندنی پدید آورده است. درباره بهشهر می گویند که چون مادر شاه عباس، بهشهری بوده، او با مسافرت به بهشهر، این شهر را پایتخت تابستانی خود کرده و نام آن را به اشرف‌البلاد، یعنی بهترین و شریف‌ترین شهرها، تغییر داده است و در همین زمان ها کاخ‌ها و عمارت‌هایی را در بهشهر بنا کرده است.

تصاویری از  عباس آباد بهشهر

 

کاخ عباس اباد گلستان

عباس آباد بهشهر

عباس آباد بهشهر

 

عباس آباد بهشهر

عباس آباد بهشهر

عباس آباد بهشهر

این دریاچه در ارتفاع 400 متری از سطح دریا در جنوب شرقی بهشهر میان جنگل قرار گرفته است و به دلیل ساخت و سازهایی که شاه عباس در اطراف آن انجام داد، به نام عباس آباد معروف گشته است. وسعت آن حدود 10 هکتار و عمق آن نزدیک به ده متر است. این دریاچه به دلیل دسترسی مناسب سواره، محوطه اتراق، آثار باستانی، شیرینی، آب و هوای مناسب، قابلیت های توریستی فراوان دارد.

 

 

این دریاچه در 9 کیلومتری جنوب شرقی شهر بهشهر واقع در استان مازندران در میان جنگلهای کوه جهان مورا، در پیرامون دریاچه‌‌ طبیعی به دستور شاه عباس اول به صورت پلکانی و مطبق در 3 سطح احداث شد مجموعه مذکور در قسمت جنوب به روستای فرادست ییلاقی هزار جریب، در قسمت شرقی به جاده روستاهای پاسند - هزار جریب، در غرب به اراضی کشاورزی و در قسمت شمال به روستای علی تپه محدود می‌گردد. راه دسترسی به مجموعه مذکور از طریق جاده آسفالته‌ای است که از جاده اصلی بهشهر - گرگان منشعب شده و بعد از عبور از روستای التپه به محوطه مذکور منتهی می‌گردد.

 

 

بنای میان آب این بنا که با مصالح آجر و ساروج در میانه آب واقع شده در اصل پایه ای برای کاخی‌ بوده که اکنون اثری از آن موجود نیست. شاهد این مدعا صفحه 157 کتاب عباسنامه است که در مورد این مجموعه است : "" شاه عباس دوم پس از گردش و شکار به اشرف رفت و در عباس آباد هم توقف کرد. گمشتگن در دور و اطراف دریاچه دایره وار با بهترین وجهی‌ چوب بندی و نرده کردند و آن حدود را نیز به بهترین وجهی‌ زینت دادند و بر کنار دریاچه ای که از آب زلال سرشار بود، چراغهایی‌ چیده و از فروغ و روشنایی‌ آن بر صفای آب افزودند. شاه به جزیره (ساختمان وسط استخر )‌ رفت و در تالار نیای خود به بزم و شادمانی‌ نشست ... "" این کاخ با پل چوبی‌ معلقی‌ به صفه سازی شمالی‌ متصل می شده است.

 

 

 

شاه عباس دریاچه ای در وسط دره ای عمیق با بستن سدی محکم ایجاد نمود که آبهای زمستانی‌ را از اطراف و با کمک کانال هایی‌ جمع آوری و در تابستان مقدار زیادی اراضی‌ برنجکاری را مشروب می سازد. در برج کنترل آب دریچه هایی در ارتفاع های گوناگون تعبیه شده که با کشیدن آنها آب برای دهکده های اطراف فرستاده می‌شود. میتوان گفت که در حال حاضر با توجهی‌ که در کیفیت ساخت آن شده و نیز با مرمت های صورت گرفته و شاید توجه اهالی‌ سالمترین بنای کل مجموعه همین سد و برج باشد.

 

پارک جنگلی عباس آباد بهشهر در 5 کیلومتری جنوب جاده ارتباطی آسفالته بهشهر – گرگان و به فاصله 9 کیلومتری شمال شرقی شهرستان بهشهر و در طول35 و عرض 40 و 36 جغرافیایی قرار دارد . -         این پارک 138 هکتاری بخاطر شزایط اقلیمی و جنگل منحصر به فرد با زیبایی های طبیعی و چشمه ساران فراوان از دیر باز مورد توجه دوستداران طبیعت بوده و اثر تاریخی و فرهنگی بجا مانده دقیقا در مقطع خاص خود با هدف بهره وری تفرجی بنا نهاده شده است . -         منطقه مذبور از اولین مناطقی محسوب می گردد که در مکان یابی های اولیه دفتر جنگلکاری و پارکها در دهه چهل به عنوان پارک انتخاب گردیده بود . مدیریت این پارک جنگلی طبیعی و زیبا در سال 1378 با رعایت قوانین و مقررات جاریه سازمان متبوع به سازمان ایرانگردی و جهانگردی وقت ( اداره کل میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری فعلی برای مدت 30 سال واگذار گردید .  گونه های درختی موجود در پارک عبارتند از : -         ممرز -         بلوط -         آزاد -         خرمندی -         توسکا -         لرگ -         راش -         داغداغان -         انجیلی -         افرا -         شیردار -         انجیر -         توت گونه های درختچه ای موجود در منطقه طرح عبارتند از : -         ازگیل -         ولیک -         انار -         عشقه -         تمشک -         آلوچه ( گوجه وحشی )

جاده‌های سنگ فرش ورودی به باغ عباس آباد

باغ تاریخی عباس‌آباد:
باغ تاریخی عباس‌آباد بهشهر، بر بالای تپه ای طبیعی احداث گردیده است، بدین ترتیب که مهندسین دوره صفوی با بریدن تپه و ایجاد پله و صفه، باغی مطبق و پلکانی را ایجاد نموده‌اند و در بالاترین قسمت تپه اقدام به عمارت‌سازی نموده‌‌اند.
این باغ بر اساس شواهد بدست آمده یکی از بی‌نظیرترین باغهای ایرانی است. علاوه بر عمارت سازی مذکور، در قسمت تراس مرکزی، حوض بزرگ در مرکز و حوضهای کوچکتر در اطراف احداث نمودند.
به پیروی سطح شیبدار و همچنین لوله‌های سفالی، آب از فرادست حوض مرکزی به صورت فواره ظاهر می‌گشته و مابقی از طریق لوله های سفالی، حوضهای جانبی را پر می‌کرده است.
معماری در باغ و باغسازی کاملاً به صورت قرینه انجام پذیرفته که موجب زیبایی آن را فراهم می آورده است.
مهندسین و معماران دوره صفوی با احداث باغ به روش پلکانی و مطبق و همچنین با بکارگیری از سطوح شیبدار و لوله‌های سفالی، علاوه بر زیبایی، موسیقی آب را در باغ ایجاد نموده‌اند که سبب آرامش افراد مستقر در باغ می‌گردیده است.

سد و دریاچه عباس آباد

سد:
بنای سد از دوره صفویه در میان دره ای عمیق احداث گردیده است، ارتفاع بنای مذکور به صورت تقریبی 20 متر می باشد که در پی، عرض آن به 20 متر و در قسمت تاج عرض آن به 10 متر و طول آن به 70 متر می‌رسد.
مصالح عمده سازه مذکور، سنگ، آجر و ملاط ساروج است. سد دارای سه دریچه خروجی بوده و در پشت آن پشت بندی قرار دارد که دارای دو گونه کاربری می‌باشد:1-    بعنوان پشت بند سد محسوب می‌گردد.
2-    بعنوان مرکز تخلیه و چاه تخلیه آب محسوب می‌گردد.
مساحت کل مخزن سد قریب به 10 هکتار بوده و در حدود 600 هزار متر مکعب آب را در خود ذخیره می‌نماید، منبع تامین کننده آب مخزن سد، آب چشمه سرچشمه است. بر اساس بررسی بعمل آمده بعضی از قسمتهای مخزن سد در گذشته شفته ریزی (ملاط آهک) بوده که عمل مذکور از رشد گیاه لویی که در تمام آببندانهای مازندران می روید جلوگیری می‌نموده است.

بنای چهار طاقی مرکز مخزن سد:
بنای مذکور از هشت جرز به ابعاد تقریبی 4×3 متر در پیرامون و یک جرز مشبک در مرکز شکل گرفته است. بنای چهار طاقی مرکز مخزن سد عباس‌آباد دارای دو کاربرد می‌باشد، نخستین کاربرد بنای مذکور، کاربردی فنی است. بدین ترتیب که جرز مرکزی چهارطاقی به صورت مشبک احداث گردیده است. مهندسین سازنده سد به گونه‌ای آن را طراحی کرده‌اند که هرگاه احساس می‌گردید که مخزن سد، حداکثر آبگیری را انجام داده است و انرژی پتانسیل آب در حال فشار بر روی دیوار سد است، آب از دریچه خروجی سد تخلیه نگردد، زیرا در آن حالت تخلیه آب از دریچه، موجب تخریب بیشتر سد می‌گردیده است. ساخت تونل زیر زمینی در زمان صفویه و مرتبط کردن آن به جرز مرکزی چهارطاقی و همچنین خارج کردن تونل به فاصله 150 متری پایین دست دیواره سد، که در زمان ازدیاد فشار آب، امکان باز کردن دهانه کانال سرپوشیده وجود داشته است، موجب می‌گردید که فشار آب از دیواره سد کاسته شده و به سمت مرکز، هدایت گردد. در نتیجه این عمل آب از طریق جرز مرکزی مکش و آنگاه از طریق کانال سرپوشیده به پایین دست سد تخلیه می‌گردید.
کاربرد دیگر بنای چهار طاقی، تفریحی بوده است. در همین راستا از منتهی‌الیه باغ، پله آجری برای دسترسی به آن وجود داشته و همچنین بقایای پایه‌های پل چوبی در داخل مخزن سد مشخص می‌باشد.
بر بالای چهارطاقی آثار فواره و حوض موجود است. که نظر هر بیننده را به خود جلب می‌نماید. آبرسانی به این بنا از طریق لوله‌های سفالی که آب چشمه فرادست را به آنجا هدایت می‌نمود انجام می‌گردیده است.محوطه گلباغ (ایستگاه توزیع آب): محوطه گلباغ یا ایستگاه توزیع آب به فاصله 600 متری از باغ واقع گردیده است.
محوطه مذکور در ادامه یک شیب قرار داشته به نحوی که، شیب را بریده و آن را به صورت یک سطح تقریبا صاف در آورده‌اند. اختلاف ارتفاع محوطه فوق نسبت به باغ در حدود 10 متر می‌باشد. بنابر احتمال، آب چشمه (سرچشمه یا قوری چشمه( به محوطه فوق هدایت می‌گردیده، سپس با گردش در حوضهای متعدد به یک آرامش و تصفیه می‌رسیده است و بعد از آن به پیروی از سطح شیبدار و همچنین لوله‌های سفالی به سمت باغ اصلی حرکت می‌کرده است.
وسعت منطقه گلباغ در حدود 3500 متر مربع است و بر اساس بقایای معماری برج محوطه گلباغ در دوره صفویه، به لحاظ اهمیت در امر آبرسانی، توسط نگهبانانی محافظت می‌گردیده است.محل احتمالی کاخ:

محل احتمالی کاخ پادشاهان صفوی

به فاصله تقریبی 5/1 کیلومتری شمال باغ بر بالای کوه مشرف بر دشت بهشهر و خلیج میانکاله ، بقایای آثار معماری از دوره صفوی شناسایی گردیده است.
ابعاد اولیه پلان شناسایی شده 50×40 متر است و مصالح عمده آن را سنگ و آجر تشکیل می‌دهد. راه دسترسی به آن از طریق یک جاده سنگفرشی که از باغ به آنجا می‌رسد امکان‌پذیر می‌گردد. با توجه به موقعیت ساختاری بنای شناسایی شده بر بالای کوه و همچنین بدست آمدن سفالهای پوشش بام لعابدار با لعابهای آبی، آبی فیروزه‌ای، سبز و قهوه‌ای و همچنین عدم دست یابی به بقایای معماری کاخ در حفریات باستان شناختی در محوطه اصلی باغ تاریخی عباس آباد، می‌توان اظهار داشت محل کشف شده
محل احتمالی کاخ پادشاهان صفوی در عباس آباد باشد.

بنای حمام تاریخی عباس‌آباد :
در ضلع غربی باغ و متصل به آن و در سطحی پایین‌تر از باغ، بنای حمام تاریخی با زیر بنایی به وسعت 160 متر مربع قرار دارد.
بر اساس ظواهر امر و بررسی‌های به عمل آمده، پوشش سقف بنای حمام گنبدی شکل بوده است و مصالح عمده سازه آن آجر بوده و همچنین از تزیینات کاشی و ملاط ساروج در آن استفاده شده است.
بنای حمام از بخشهای زیر تشکیل شده است:
1-    بخش سر بینه (رختکن) :
بخش فوق علاوه بر کاشی کاری دارای حوضی به ابعاد 5/1×1 متر و به عمق 70 سانتیمتر است.
عملکرد حوض مذکور در واقع برای شستن پا و عادت کردن بدن فرد استحمام کننده به هوای بیرون از حمام بوده است تا از بیماریهای ناگهانی جلوگیری شود.
2-    فضای میاندر:
فضای مذکور در حد فاصل بین فضای سربینه و گرمخانه (محل استحمام) احداث گردیده است. بر اساس شواهد و همچنین حفریات باستان شناختی، کف و دیوار فضای میاندر به تزیین کاشی مزین بوده است. عملکرد فضای میاندر در واقع موجب آمادگی بدن فرد استحمام کننده به هوای گرم فضای گرمخانه بوده است و بعلت عادت کردن بدن به هوای گرمخانه از بیماریهای ناگهانی پیشگیری می‌شده است.
3-    گرمخانه:
فضای مذکور در ضلع جنوب شرقی فضای میاندر احداث گردیده است. در واقع فضای گرمخانه محل شستشو و استحمام بوده است. بر اساس یافته‌های باستان شناختی، فضای گرمخانه بنای حمام تاریخی عباس‌آباد دارای حوضهای متعدد بوده است. حوضهای متعدد در بنای این حمام، بیان کننده رعایت بهداشت و عدم استفاده از خرانه به صورت عمومی است. علاوه بر مورد فوق و با توجه به خاک برداریهای انجام شده، مشخص گردیده است که فضای گرمخانه مزین به کاشی با لعابهایی به رنگهای مختلف بوده است.
4-    خزانه آب گرم:
این قسمت از بنا در ضلع غربی حمام، حد فاصل فضای میاندر و گرمخانه احداث ‌گردیده است.آب از قسمت شمالی بنا وارد فضای مذکور شده، سپس آتش موجب گرم شدن آب در خزانه می‌گردیده است.
5-    کانال (گربه رو) عبور جریان هوای گرم:
کانال فوق از قسمت تون وگلخن حمام که در زیر خزانه آب گرم قرار دارد با جهت‌های مختلف در زیر کف فضای گرمخانه و میاندر امتداد یافته و به دود کشهایی که در بدنه و دیوار بنای حمام، موجود می‌باشند متصل می‌گردید.
کانال مذکور وسیله انتقال دود و حرارت بوده است، بطوریکه عبور جریان هوای گرم علاوه بر گرم کردن آب خزانه، سبب گرم شدن کف فضای میاندر و فضای گرمخانه می‌شده است.

اهمیت بنای حمام عباس‌آباد:
آنچه که بنای مذکور را با اهمیت می‌نماید روش آبرسانی آن است.آب از قسمت شرقی بنای حمام از طریق لوله‌های سفالی(تنبوشه ) که در داخل دیوارهای بنای حمام قرار دارد بعد از عبور از ضلع شمالی دیوارحمام، وارد ضلع غربی گردیده و خزانه آب گرم را پر می‌کرده، سپس آب در خزانه بعد از گرم شدن از طریق لوله‌های سفالی (تنبوشه)، دیگر حوضهای موجود فضای گرمخانه را پر می‌نموده است. روش آبرسانی آب سرد بنای حمام مذکور به مانند آب گرم انجام می‌پذیرفته است، بدین ترتیب، آب سرد از طریق لوله‌های سفالی بعد از عبور از ضلع شرقی حمام با پر نمودن حوضی در بالا دست (خارج از بنای حمام) از طریق لوله‌های سفالی (تنبوشه) حوضهای موجود در فضای سربینه و گرمخانه را پر می‌نموده است، به بیانی دیگر هر حوض در فضای گرمخانه و سربینه حمام تاریخی عباس‌آباد بهشهر دارای دو سیستم آبرسانی آب سرد و آب گرم بوده است.

محور آبرسانی:
محور آبرسانی مذکور به طول 600 متر که از اتصال لوله‌های سفالی بوجود آمده احداث گردیده است. لوله‌های سفالی مذکور در داخل دیوار آجری به ابعاد 20/1× 20/1 سانتی متر محافظت می‌گردیده و عامل انتقال آب محوطه گلباغ به سمت باغ بوده‌اند. لوله‌ها را به صورت نر و مادگی ساخته و به همدیگر متصل می‌کردند.

برج آجری - مجموعه عباس آباد

برج آجری:
در محوطه تاریخی عباس‌آباد، دو برج آجری به قطر7 متر و به ارتفاع 14 متر از دوران صفویه به یادگار مانده است. مصالح عمده سازه مذکور، ملاط ساروج و آجر به ابعاد 5×26×26 سانتی متر می‌باشد.
با توجه به ساختار دو بنای برج که بر روی محور آبرسانی قرار دارند، می‌توان گفت که برجها عملکرد صرفاً نگهبانی نداشته و با توجه به اختلاف ارتفاع محوطه گلباغ نسبت به باغ، دو برج در واقع برای جلوگیری از ضربات قوچی شکل سیالات، توسط مهندسین دوره صفویه مد نظر قرار گرفته‌اند. از دیگر مواردی که کاربری حفاظتی برجها را نفی می‌کنند عبارتند از:1-    پوشش جنگلی محوطه، دیدن مناطق دور دست ازفراز برج را ناممکن می‌نماید.
2-    در محوطه، برجهای مذکور تکرار نشده‌اند. در واقع می‌توان گفت که برجها، سوپاپ اطمینان و یا به بیان دیگر بعنوان شتر گلویی جهت فشارشکنی آب احداث گردیده‌اند.
آسیاب آبی:
آسیاب مذکور به فاصله تقریبی 5/1 کیلومتری جنوب باغ در میان دو رود پر آب احداث گردیده است. مصالح عمده تشکیل دهنده سازه فوق سنگ، آجر و ملات ساروج است.
آجرهای بکار رفته در آسیاب به ابعاد 5×26×26 سانتی‌متر بوده و راه دسترسی به آسیاب از طریق یک جاده سنگ فرش امکان‌پذیر می‌گردد.
نحوه کارکرد بنای فوق بدین طریق است که آب از طریق کانال سرپوشیده به سمت کانال روباز آجری به طول 100 متر هدایت شده، سپس با یک شیب تقریباً مناسب به سمت چرخ آسیاب حرکت کرده و سبب به حرکت در آمدن پره‌های چرخ می‌گردیده است. مهندسین دوره صفوی با احداث آسیاب آبی در محل مورد نظر، از انرژی آب بیشترین بهره را برای به حرکت در آوردن چرخهای آسیاب برده‌اند. گردآوری ایران شناسی برگزیده ها