مسجد جامع کبیر نی‌ریز - مسجد جامع نیریز

مسجد جامع کبیر نی‌ریز

مسجد جامع کبیر نی‌ریز، یکی از کهن‌ترین مسجدهای ایران و به باور برخی از آتشکده‌های زرتشتیان بوده که در دورهٔ اسلامی به مسجد تبدیل شده است. ایوان‌های به جا مانده از این مسجد به شیوهٔ معماری دورهٔ ساسانیان ساخته شده است.این بنا در نهم مرداد ۱۳۱۲ خورشیدی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید و هم‌اینک زیر پوشش و پشتیبانی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ایران قرار دارد.

مسجد جامع نیریز

 تاریخچه
برابر نوشتهٔ مقدسی، تاریخ‌نگار سدهٔ چهارم هجری، ایوان اصلی این مسجد در سال ۳۴۰ هجری قمری ساخته شده است.در بازسازی‌هایی که در سال‌های ۳۶۳، ۴۶۰ و ۵۶۰ هجری قمری انجام شد، ساختمان و محوطهٔ مسجد گسترش یافت و ایوان کوچک‌تری روبروی ایوان اصلی بنا گردید.

این مسجد یکی از بناهای تاریخی و از قدیمیترین مساجدی است که در سده های نخستین اسلامی بنا شده است . برخی این مسجد را آتشکده دانسته و گفته اند که در دوره ساسانیان ، آتش مقدس را از آتشکده کاریان به آنجا می آوردند . در اینکه در نی ریز آتشکده بوده تردیدی نیست ، اما اینکه این مسجد در مکان آتشکده بنا گردیده جای تردید است .
 این مسجد زیبا برای اولین بار بوسیله " آندره گدار " مدیر کل سابق باستانشناسی ایران مورد بررسی قرار گرفت و کتیبه های محراب آن خوانده شده در کتاب آثار ایران از نشریات اداره کل عتیقات ترجمه آقای سید محمد مصطفوی در صفحه 100 مطالب کوتاهی راجع به مسجد جامع نیریز درج گردیده و چنین توضیح داده شده که ایوان اصلی مسجد به شیوه بناهای ایوان دار بنا گشته و بقیه مضافات بنای فعلی مسجد جامع بتدریج در قرون متمادی احداث گردیده است و قدیمیترین قسمت مسجد ایوان است که در قسمت جنوبی به چشم می خورد . بناهای پیرامون آن الحاقی است . ایوان اصلی دارای طاقی ساده ، گاهواره ای شکل بوده و ضلع پیشین ایوان سر تا سر باز و ضلع عقب ایوان را دیوار ضخیمی مسدود نموده که محراب قدیمی در همین دیوار احداث گردیده است ، اضلاع شرقی و غربی ایوان هر یک دارای پنج طاق نمای عمیق است که فعلاً از صورت طاق نمایی خارج گردیده اند . تاریخهای تغییرات و تعمیرات مسجد بر سردر ورودی و قدیمیترین تاریخها در محراب ایوان به چشم می خورد و قدیمیترین تاریخ را که در مسجد جامع نیریزمی توان یافت  سال 363 سال بنای محراب ایوان جنوبی است ولی امکان دارد تاریخ قدیمیتر از آن نیز در مسجد وجود داشته باشد که از میان رفته است . محراب دارای تاریخهای متعددی است :

 

تاریخ اول : چنین خوانده می شود : فی سنه ثلث و ستین و ثلث مائه 363
تاریخ دوم : فی سنه ستین و اربعماً 460
تاریخ سوم : فی سنه ستین و خمساله السقف 560
تاریخ چهارم : چنین خوانده می شود : امرالموبی عماد الملک و الدوله و عزه نصره فی جمادی الثانیه د راین تاریخ عدد خوانده نمی شود و چون نوشته آن مجاور زمین بوده هنگام تعمیر صدمه دیده و به جای آن نقوش هندی ترسیم گردیده اند . کتیبه های محراب مذکور از نمونه های جالب گچ بری و کتیبه ای به خط ثلث بر دور محراب نصب شده که اسامی دوازده امام را با زیبایی خاص بر دور آن گچ بری نموده اند . ( سنه 946 )
دور محراب دارای گچ بری های بسیار زیبا است و آیات قرآنی در بین تزیینات گچ بری با خط کوفی دیده می شود . این کتیبه مربوط به تعمیراتی است که در دوره شاه طهماسب صفوی در مسجد صورت گرفته است .
تاریخ های محراب که در بالا از آن سخن داشتیم به ادوار زیر تعلق دارند :
تاریخ 363 مربوط به تعمیراتی است که در دوره عضدالدوله دیلمی در مسجد مذکور امجام شده و تاریخ 460 مربوط می شود به تعمیرات در دوره سلجوقیان دوره سلطنت آلب ارسلان سلجوقی . سال 560 مربوط می شود به تعمیرات مسجد در دوره خوارزمشاهیان و دوره سلطنت سلطان ایل ارسلان خوارزمشاهی . 


   در سمت چپ دیوار محراب نیز کتیبه هایی گچ بری شده است . که متأسفانه تاریخ ندارد . به پیشانی سردر ورودی مسجد نیز سه کتیبه مربوط به تعمیرات مسجد باقی است که تاریخ یکی از آنها 1300 هجری و مربوط به تعمیرات دوره قاجاریه است .
معلم دانشمند مرحوم حاج محمد طاهری در یادداشتهای خود چنین آورده است که نیریز دارای یک مسجد جامع کبیر ( غیر از مسجد جامع کبیر فعلی ) در جنوب بقعه خواجه احمد انصاری که فعلاً بصورت تل خاکی درآمده و آثار مسجد هنوز دیده می شود . در نزدیک یکصد سال پیش مسجد نامبرده و بقعه خواجه احمد انصاری در اثر سیلاب نابود و مرحوم حاجی زین العابدین خان حاکم این شهر تصمیم گرفت که هر دو را تعمیر کند . پس از آنکه بقعه را تعمیر کرد ، او را در حمام به قتل رساندند و موفق به تعمیر مسجد نشد .
به روایت دیگر مسجد جامع کبیر کنونی در قرون گذشته بر اثر سیل آسیب فراوان دیده که بعداً از طرف شخصی به نام میرزا نظام که بزرگ عشایر بود تعمیر گردیده و سنگ تعمیر آن در بالای سر درب مسجد مزبور است که این اشعار روی آن نوشته شده است :   

 زبده اولاد حیدر وارث خیرالانام
باعث تعمیر مسجد حضرت میرزا نظام

خواست چون تاریخ این تعمیر عقل پیر گفت
مسجد الاقصی بود این باب یا بیت الحرام
neyrizcity.ir

 

,