خیابان های تاریخی تهران - پل چوبی تهران کجاست
تهران با تمام عناصری که کلان شهر بودن این پایتخت را به رخ می‌کشند، هر روز بخشی از تاریخ خود را مرور می‌کند. خیابان‌های قدیمی، با نام‌های قدیمی، مهم‌ترین حلقه اتصال این تاریخ، به روزمرگی‌های پرهیاهوی شهری نیمه سنتی- نیمه مدرن هستند.
سر در آوردن از پس پرده این نامگذاری‌ها شاید جالب‌ترین راهی باشد که تاریخ را برای چند نسل زنده نگه می‌دارد.
شمال شهری‌ها
آجودانیه در شرق نیاوران قرار دارد و تا اقدسیه ادامه پیدا می‌کند. این منطقه در دوره‌ای به رضاخان اقبال‌السلطنه وزیر قورخانه ناصرالدین شاه تعلق داشت که در آن زمان آجودان مخصوص شاه بود.
اتفاقا محله اقدسیه هم تا قبل از سال 1290 قمری، حصار ملا نامیده می‌شد. اما پس از این که ناصرالدین شاه زمین‌های آن منطقه را به باغ تبدیل کرد و در آن کاخی برای یکی از همسران خود به نام امینه اقدس (اقدس الدوله) ساخت، به اقدسیه معروف شد. در شرق اقدسیه، محله فرمانیه قرار دارد. زمین‌های کامرانیه ابتدا به میرزا سعید خان، وزیر امور خارجه ناصرالدین شاه تعلق داشت و سپس کامران میرزا نایب‌السلطنه، پسر بزرگ ناصرالدین شاه، با خرید زمین‌های حصاربوعلی، جماران و نیاوران، اهالی منطقه را مجبور به ترک زمین‌ها کرد و سپس آن جا را کامرانیه نامید.
خیابان تاریخی در تهران
اما بعد از مرگ کامران میرزا، بخشی از این زمین‌ها به عبدالحسین میرزا فرمان فرما، شوهر خواهر او فروخته شد و از آن به بعد، این منطقه فرمانیه نام گرفت. در همان دوره، منطقه یوسف آباد را میرزا یوسف آشتیانی مستوفی‌الممالک در شمال غربی دارالخلافه ناصری احداث کرد و به نام خود، یوسف آباد نامید. در منطقه محمودیه قدیم هم باغی وجود داشته است که دارایی حاج میرزا عباس آقاسی، آخرین صدراعظم محمد شاه قاجار به شمار می‌رفت. این منطقه سال‌ها به عباسیه شهرت داشت اما پس از آنکه علاءالدوله این باغ بزرگ را از دولت خرید و به نام پسرش، محمودخان احتشام‌السلطنه کرد، این محله به محمودیه تغییر نام داد.
درباره شمیران نظرات مختلفی وجود دارد. یکی از مطرح‌ترین دلایل
عنوان شده برای این نام گذاری، ترکیب دو کلمه سمی یا شمی
به معنای سرد و ران به معنای جایگاه است و در واقع شمیران به معنای
جای سرد است. به همین ترتیب تهران هم به معنای جای گرم است
زمین‌های جماران هم که در شمال فرمانیه قرار دارد، زمانی متعلق به سید محمد‌باقر جمارانی، از روحانیان معروف دوره ناصرالدین شاه بوده است. با این حال، برخی از اهالی معتقدند که در کوه‌های این محله از قدیم مار فراوان بوده و مارگیران برای گرفتن مار به این ده می‌آمدند. بنابراین، این منطقه به نام جماران معروف شد. با این حال، روایت سومی هم درباره جماران وجود دارد. عده‌ای هم معتقدند که چون از این مکان سنگ‌های بزرگ به دست می‌آمده است، آنجا را جمران، یعنی محل به‌دست آمدن جمر یا سنگ بزرگ نامیده‌اند.
پل رومی که بر روی نقشه کمی جنوبی‌تر از جماران واقع شده، در گذشته پل کوچکی بوده که دو سفارت روسیه و ترکیه را هم متصل می‌کرده است و از همین رو عده‌ای معتقدند نام این منطقه از مولانا جلال‌الدین محمد رومی گرفته‌شده است!
اما روی نقشه تهران، از پل رومی که به منتهای غرب متمایل شوید، به منطقه ییلاقی فرحزاد می‌رسید که بر خلاف فرمانیه متعلق به هیچ فرح نامی نبوده است! اسم منطقه فرحزاد از آنجا برگرفته شده که مردم تهران قدیم آب و هوای خوب و طبیعت زیبا ی این منطقه را فرح بخش می‌دانستند. این فرح بخشی، تا آنجا بود که نام فرحزاد را برای این ناحیه برگزیدند.
در جنوب شرقی فرحزاد اما شهرک قدس ِاین روزها قرار گرفته که هنوز نام قدیم آن در مکالمات روزمره شنیده می‌شود. این محله را به دلیل آنکه معماران امریکایی در ساخت مجتمع‌های مسکونی آن نقش داشتند و برخی از اولین سری ساختمان‌های این منطقه، به سبک مجتمع‌های مسکونی آمریکایی ساخته شده بود، شهرک غرب می‌نامیدند. اگرچه شاید سکونت عده زیادی خارجی در این منطقه، در این نامگذاری بی تاثیر نبوده باشد.
محله داودیه بین میرداماد و ظفر امروز واقع شده است. منطقه‌ای که در ابتدا ارغوانیه نام داشت و سپس میرزا آقاخان نوری صدر اعظم ناصرالدین شاه، این اراضی را برای پسرش، میرزا داودخان، خرید و آن را توسعه داد. از این پس این منطقه به نام داوودیه معروف شد.
کلمه قلهک اگرچه تقریبا همه ما را به یاد قلک می‌اندازد، اما هیچ ارتباطی
به این کلمه ندارد! قلهک از دو کلمه قله و ک تشکیل شده که قله
معرب کلمه کله، مخفف کلات به معنای قلعه است. عقیده اهالی بر این است
که به دلیل اهمیت آبادی قلهک که سه راه گذرگاه‌های لشگرک، ونک و شمیران بوده است، به آن( قله- هک) گفته شده است
درکه اما از آن دست مناطقی است که هنوز ه طور دقیق علت نامگذاری آن به این صورت مشخص نشده است. اما یک سری از قدیمی‌های تهران، علت این نامگذاری را برفی بودن این منطقه در زمستان می‌دانند که ساکنان آن مجبور بودند در این برف، نوعی کفش مخصوص به پا کنند که به زبان اصلی «درگ» نامیده می‌شد.
دزاشیب که در نزدیکی تجریش قرار دارد، هنوز هم با همین نام خوانده می‌شود. روایت می‌شود که در گذشته در این منطقه قلعه بزرگی به نام آشِب وجود داشته است و به همین دلیل این منطقه را دزاشیب می‌نامیدند. عده‌ای هم معتقدند دزاشیب امروز، در گذشته دزآشوب و دزج سفلی نام داشته که در لهجه محلی به آن ددرشو هم می‌گفتند!
کلمه قلهک اگرچه تقریبا همه ما را به یاد قلک می‌اندازد، اما هیچ ارتباطی به این کلمه ندارد! قلهک از دو کلمه قله و ک تشکیل شده که قله معرب کلمه کله، مخفف کلات به معنای قلعه است. عقیده اهالی بر این است که به دلیل اهمیت آبادی قلهک که سه راه گذرگاه‌های لشگرک، ونک و شمیران بوده است، به آن( قله- هک) گفته شده است. منطقه زرگنده هم که در حوالی قلهک قرار دارد، به دلیل این که محل کشف سکه‌ها و اشیاء قیمتی بوده است، به این نام خوانده می‌شد. زرگنده در گذشته ییلاق کارکنان روسیه هم بود.
نیاوران، منطقه خوش اب و هوای شمال تهران، روزگاری ییلاق شاهان زیادی بوده که بدشان نمی‌آد بخشی از دم و دستگاهشان را به باغات این ناحیه منتقل کنند. به همین دلیل هم کاخ‌های زیادی در این منطقه بنا شده است که امروز مورد استفاده‌های فرهنگی قرار می‌گیرند. عده‌ای معتقدند در زمان ناصرالدین شاه نام این ده به نیاوران تغییر کرده که به این ترتیب نیاوران مرکب از نیا به معنی حد، عظمت و قدرت و ور به معنای صاحب و آن علامت نسبت است. یعنی در مجموع نیاوران کاخ دارای عظمت معنا می‌دهد.
اما درباره شمیران نظرات مختلفی وجود دارد. یکی از مطرح‌ترین دلایل عنوان شده برای این نام گذاری، ترکیب دو کلمه سمی یا شمی به معنای سرد و ران به معنای جایگاه است و در واقع شمیران به معنای جای سرد است. به همین ترتیب تهران هم به معنای جای گرم است! با این حال، دلیل دیگری هم مطرح شده که به وجود قلعه نظامی در آن اشاره دارد اما برخی معتقدند که یکی از نه ولایت ری را شمع ایران می گفتند که بعدها به شمیران تبدیل شده است.
جردن
تاریخ خیابان آفریقای امروز یا همان جردن سابق، چندان دراز نیست. اما تاریخ نام قدیمی آن به نزدیک یک قرن پیش باز می‌گردد.
دکتر ساموئل مارتین جردن، یک آمریکایی‌الاصل بود که از سال 1899 تا سال 1940 ریاست کالج آمریکایی تهران (دبیرستان البرز) را به عهده داشت. او بنیانگذار دبیرستان البرز و مدرسه دخترانه آمریکایی تهران بود که در سال 1898 درجه استادی علوم الهی را از دانشگاه پرینستون دریافت کرده بود و با درجه دکترایی که در سال 1916 از کالج لافایت در رشته حکمت و فلسفه و در سال 1935میلادی از کالج واشنگتن و جفرسون در رشته حقوق دریافت کرد، به ایران آمد و یک سال بعد ریاست مدرسه‌ای را به عهده گرفت. دکتر جردن که از ایران با لقب وطن دوم من یاد می‌کرد، در سال 1918میلادی اولین ساختمان شبانه‌روزی را که در آن زمان، مک کورمیک‌‌هال (Maccormick Hall) نامیده می‌شد تاسیس کرد.
نامگذاری بزرگراه آفریقا در شمال تهران، به نام جردن، از همین جا سرچشمه می‌گیرد. هرچند که گذر زمان، نام آفریقا را جایگزین جردن کرده است. اما هنوز نام جردن بر این خیابان، به طور غیر رسمی به زبان‌ها می‌آید.
کمربند میانی
در منطقه مرکزی تهران، پل چوبی قرار دارد. تا پیش از تغییر و تحول تهران به شکل و شمایل امروزی، دور شهر دروازه‌هایی بنا شده بود تا دفاع از شهر ممکن باشد. یکی از این دروازه‌ها، دروازه شمیران بود با خندق‌هایی پر از آب در اطرافش که برای عبور از آن، از پلی چوبی استفاده می‌شد. امروز اما از این دروازه و آن خندق پر آب، یک خیابان به جا مانده با پلی که محل تجمع چوب فروش‌هاست! منطقه‌ای که هنوز پل چوبی نام دارد.
سید خندان هم در حوالی مرکز شهر، نام ایستگاه اتوبوسی در جاده قدیم شمیران بوده است. این نام از اسم پیرمردی دانا برداشته شده که پیش گویی‌های او زبانزده مردم سی، چهل سال پیش بوده است و احترام به این پیرمرد، مردم منطقه را به استفاده از این نام راغب کرد.
در غرب کمربند مرکزی تهران، منطقه گیشا وجود دارد که امروز با نام نصر شناخته می‌شود. نام گیشا در ابتدا کیشا بوده است. اسمی برگرفته از نام خانوادگی دو بنیانگذار این منطقه کینژاد و شاپوری.
خیابان های زنانه شهر!
منیریه در گذشته یکی از محله‌های اعیان نشین تهران بوده و گفته می‌شود که نام آن از نام زن کامران‌میرزا، یکی از صاحب‌منصبان قاجار، به نام منیر گرفته شده‌است.
با این وجود، در میان این همه نام مردانه، زنان سهم کمی از خیابان‌های تهران دارند. اگر کوچه پس کوچه‌هایی با اسامی زنانه را فاکتور بگیریم، سهم زنان از خیابان‌های تهران، چیزی حدود 5، 6 کوچه از 18هزار خیابان، کوچه و بن بست شهر است.
خیابان شهید مرضیه ترکستانی در منطقه 4، خیابان صدیقه و عبدالحمید رودباری در منطقه8، بن بست شهید شوکت مراد در منطقه یک و خیابان‌های شهید سمیه کنجه و ثمره سواریان در مناطق 8 و 16 شهرداری تهران. در جنوب منطقه مرکز تهران هم میدان منیریه قرار دارد که قدمت آن به زمان قاجار باز می‌گردد.
اما یکی از آخرین تغییر و تحولاتی که صورت گرفت، بعد از المپیک پکن بود. بعد از المپیک 2008 چین که‌هادی ساعی موفق به کسب مدال طلا شد، شهردار تهران پیشنهاد کرد یکی از میادین شهر به نام «هادی ساعی» نام گذاری شود.
پس از آن بود که کمیته نامگذاری شورای اسلامی شهر تهران نام میدان شهرداری در منطقه 20 را به نام «هادی ساعی» تغییر داد. تغییر نام این میدان، به دلیل واقع شدن منزل پدری «هادی ساعی» در منطقه 20، صورت گرفت تا او پس از مرحوم تختی و مرحوم قایقران، سومین ورزشکاری باشد که نامش روی تابلوهای شهری می‌نشیند.
گروه گردشگری تبیان
گردآوری ایران شناسی برگزیده ها
,