عمارت مفخم بزرگترین و شاخص‌ترین اثر معماری دوره قاجار در خراسان شمالی
عمارت مفخم یکی از آثار بی‌نظیر عصر ناصرالدین شاه
در شمال شرق شهر بجنورد عمارتی وجود دارد که بزرگترین و شاخص‌ترین اثر معماری دوره قاجار در خراسان شمالی به حساب می آید. عمارتی به نام مفخم که این روزها موزه مردم شناسی بجنورد در آن برپا است و معماری زیبای عمارت مفخم با کاشیکاری های رنگی اش می تواند شما را در دنیایی از زیبایی تاریخی غرق کند.
در دوره قاجار عمارت مفخم همراه با بناهای دیگری از جمله آیینه‌خانه، کلاه فرنگی، حوضخانه و سردر در باغ بزرگی قرار داشته که مجموعه دارالحکومه مفخم را تشکیل می‌داده‌اند. عمارت مفخم 32 اتاق و 2 تالار با آینه‌کاری‌ها، کاشی‌کاری‌ها و گچبریهای بسیار زیبا و تماشایی دارد و یکی از آثار بی‌نظیر عصر ناصرالدین شاه محسوب میشود.
بانی عمارت مفخم یارمحمدخان سهام‌الدوله بجنوردی است
عمارت مفخم در گذشته در داخل باغ بزرگی قرار داشت و تا پیش از وقوع زلزله شدید بجنورد از بخش‌های مختلفی همچون آینه‌خانه، دروازه ورودی حوضخانه، باغ فواره و عمارت کلاه فرنگی تشکیل شده بود که در حال حاضر تنها آینه‌خانه و عمارت مفخم به جای مانده است.
پوشش سقف عمارت مفخم نیز از سفال بود که در تعمیرات بعدی به سقف شیروانی گالوانیزه تبدیل شد. عمارت مفخم هم اکنون محل استقرار سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان خراسان شمالی می‌باشد. بانی عمارت مفخم یارمحمدخان سهام‌الدوله بجنوردی معروف به «سردار مفخم» (حاکم بجنورد) و معمار آن ممتحن‌الملک شقاقی بوده است.
عمارت مفخم در هر طبقه دو ایوان، یکی در ضلع شمالی و یکی در ضلع جنوبی دارد که در جلوی هر یک ردیفی از ستونها برای نگهداری سقف ایجاد شده و پنجره، در اتاقهای عمارت مفخم به این ایوانها باز میشود. در ضلعهای شرقی و غربی عمارت مفخم نیز فقط دو در ورودی وجود دارد که با ۱۸ پله به طبقه فوقانی راه پیدا می‌کند.
عمارت مفخم یکی از آثار تاریخی بجنورد
ایوانهای طبقه اول ۳۸متر طول و ۳/۱۴متر عرض دارند و در جلوی هر یک ۹ ستون سطبر هشت ضلعی و دو نیم ستون آجری با نمای ساده، بار سقف و طبقه فوقانی را به دوش می‌کشند. در عوض ستونهای طبقه فوقانی استوانه‌ای هستند و به ویژه در ایوان جنوبی تمام بدنه آنها با انواع کاشی تزیین شده است.
پس از سقوط سلسله قاجار بخش اعظم املاک خانواده شادلو از جمله ساختمان عمارت که در آن زمان محل سکونت سردار معزز نوه سردار مفخم بود به تصرف رضاشاه درآمد و سرهنگ رخشا فرماندار و رییس کل املاک پهلوی بجنورد در آن اقامت گزید. در سال ۱۳۱۶نیز در طبقه فوقانی بنا آتش‌سوزی رخ داد و سقف عمارت که با تیر ارس و پوشش سفالی ساخته شده بود نابود گردید و سقف شیروانی کنونی با پوشش ورق گالوانیزه ایجاد شد.
روبروی عمارت مفخم، بنای آینه‌خانه قرار دارد که به عنوان فضای اداری و دیوانی جهت ملاقات‌های رسمی سردار مفخم و برپایی مراسم تشریفات نظامی و رایزنی در باب مسائل سیاسی و اجتماعی با سران ایلات و دیگر رجال مطرح قاجار مورد استفاده قرار می‌گرفته است.
عمارت مفخم در گذشته در داخل باغ بزرگی قرار داشت
از نکات قابل توجه بنای آینه‌خانه، وجود تصاویر 134 تن از شخصیت‌های برجسته عصر صفوی تا دوره قاجار از جمله تصویر شاه طهماسب، شاه عباس، آقا محمدخان، فتحعلی شاه و کریم خان زند و همچنین سران حکومتی کشورهای همجوار است.
در تزئین تالار از 17 طرح مختلف استفاده شده است که شامل نقش چهلچراغ، مقرنس، نمای بیرون عمارت و نقوش اسلیمی گیاهی و هندسی است.
عمارت مفخم یکی از آثار عصر ناصرالدین شاه
کلنل ادوارد ییت انگلیسی که حدود یک قرن پیش در این بنا با سردار مفخم دیدار داشته در توصیف یکی از اتاقهای آن می‌نویسد: دیوارها با تعدادی نقشه تزیین شده بود، اتاق پذیرایی با شمعدانها و آیینه‌های زیبا پوشیده شده و کف آن نیز با قالیهای قالب دوزی شده ابریشمی رشتی فرش شده بود. در پشت این اتاق نارنجستانی بود که سقف آن با ورق آهنی پوشیده شده بود و بر روی دیوارها نیز پوست پلنگ، ببر، خرس و پوست دو گربه وحشی و چند حیوان دیگر که در جنگلهای شمال این ناحیه یافت میشود آویزان کرده بودند. این بنا اتاقهای متعددی دارد که با ۲۱در چوبی به ایوانها گشوده می شوند و در طبقات آن جابه‌جا گچبریهای زیبا به چشم می‌خورد.
این بنای 130 ساله در سال 1376 خورشیدی خریداری شد و پس از مرمت در سال 1379 به بهره‌برداری رسید و هم اکنون به عنوان «موزه مردم‌شناسی بجنورد» مورد بازدید علاقمندان قرار دارد.ممتحن‌الملک شقاقی پس از تحصیل در مدرسه دارالفنون، به دستور ناصرالدین شاه برای گذراندن تحصیلات عالیه در رشته معماری به فرانسه رفت و پس از بازگشت، مسئول ساخت چندین کاخ شد. مدرسه سپهسالار سابق (شهید مطهری تهران) از ساخته‌های وی می‌باشد.
موزه مردم‌شناسی بجنورد
عمارت مفخم یکی از آثار بی‌نظیر عصر ناصرالدین شاه
عمارت مفخم این روزها به عنوان موزه مردم شناسی بجنورد استفاده می شود
عمارت مفخم در شمال شهر بجنورد قرار دارد
عمارت مفخم محل استقرار سازمان میراث فرهنگی استان خراسان شمالی
عمارت مفخم در گذشته در داخل باغ بزرگی قرار داشت
عمارت مفخم یکی از آثار بی‌نظیر عصر ناصرالدین شاه
گردآوی:بخش گردشگری برگزیده ها
منابع:
irna.ir
armansafar.com
wikipedia.org