چهل محراب در یک مسجد - محراب مسجد در کشور های خارجی
مسجد با مناره و گنبد و گلدسته‌هایش بخشی جدایی‌ناپذیر از شهرهای سرزمین ماست و در این بین، نقطه عطف هر مسجد محراب آن است که تمام نقوش و هنر مسجد به آن ختم می‌شود و از این گذشته محراب کانون تمرکز عبادتگران و نمازگزاران است.
تا به حال هر چه دیده و شنیده ایم، این بوده که هر مسجد یک محراب دارد و اگر خیلی اهل جستجو باشید، شاید به ندرت در مساجد قدیمی به دو محراب برخورده باشید. چند محرابی بودن مساجد معمولا به این دلایل اتفاق می‌افتد که در صدر اسلام قبله اولیه مسلمانان رو به بیت‌المقدس بود که بعدها به سمت کعبه تغییر کرد. در برخی مساجد اولیه اسلامی دو محراب در دو جهت مختلف وجود دارد که دلیل آن این موضوع است.
این مساجد با دو محراب در مسیرهای مختلف بسیار کمیاب است، ولی در بیشتر موارد دلیل وجود دو محراب در یک مسجد را باید در مشکل تعیین جهت جغرافیایی مسیر کعبه دانست که معمولا مسجد با محراب نخست ساخته می‌شد و پس از آن سازندگان مسجد، هنگامی که به اشتباه در تعیین قبله پی می‌بردند نسبت به اصلاح آن اقدام می‌کردند. گاهی انحراف قبله در محراب نخست به حدی است که برای اصلاح آن محراب دیگری می‌ساختند.
برخی از مساجد هم دارای دو یا چند شبستان است که معمولا به صورت شبستان زمستانی و تابستانی است. در مساجدی که دارای چند شبستان است نیز در هر شبستان یک محراب وجود دارد.
در ضلع جنوبی صحن، مقبره‌ای که مزار آقا نامیده می‌شود وجود دارد. در ضلع شرقی صحن سه غرفه دیده می‌شود که در یکی از آنها کاشی محرابی فیروزه ای رنگی به چشم می خورد. شبستان بنا در ضلع غربی صحن قرار دارد که غرفه‌های آن به‌صورت دو طبقه دیده می‌شود. در یکی از این غرفه‌ها هم کاشی محراب فیروزه ای رنگ نصب شده استمسجد 40محراب!
ممکن است برایتان عجیب باشد که در قلب ایران و شهر یزد مسجدی وجود دارد که به مسجد چهل‌محراب معروف است. این مسجد در خیابان سیدگل سرخ و جنب زندان اسکندر شهر یزد قرار گرفته است.
این بنا در گذشته چهل‌محراب داشته که امروزه اثری از آنها باقی نمانده است. در کل مسجد هیچ گونه تزئینات خاصی نداشته و محراب فعلی آن نیز کاملا ساده است. مسجد چهل محراب سر دری دارد که ماذنه ای کوتاه بر بالای آن قرار گرفته است. این مسجد دارای صحن، شبستان زمستانی، سردر و غرفه‌ها و یک اتاق مشهور به مزار آقا در ضلع جنوبی است. در ضلع جنوبی صحن، مقبره‌ای که مزار آقا نامیده می‌شود وجود دارد. در ضلع شرقی صحن سه غرفه دیده می‌شود که در یکی از آنها کاشی محرابی فیروزه ای رنگی به چشم می خورد. شبستان بنا در ضلع غربی صحن قرار دارد که غرفه‌های آن به‌صورت دو طبقه دیده می‌شود. در یکی از این غرفه‌ها هم کاشی محراب فیروزه ای رنگ نصب شده است.
سومین کاشی محراب در اتاقی مشهور به مزار آقا نصب است که جمله «بحسن توفیقه» به خط نستعلیق و برجسته برآن نقش بسته است. به گفته ایرج افشار در کتاب یادگارهای یزد کاشی های محراب این مسجد قابل مقایسه با کاشی محراب های ابوالمعالی و باغ صندل است که امروزه نیز اثری از کاشی محراب های این دو مسجد نیست .
این مسجد هنوز دایر است. ماذنه مسجد در بالای سردر ورودی فعلی قرار دارد و از آجر است. در داخل بنا و زیر طاق‌ها نورگیر‌های مشبکی تعبیه شده است که نور فضای شبستان را تامین می‌کند و در سه طرف شمال، غرب و شرق شبستان دارای غلام گردش می‌باشد.
محراب مسجد در کشور های خارجی
یادگار تاریخی
به گفته جامع مفیدی، مسجد چهل‌محراب در محله شهرستان و حوالی زندان اسکندر و محله فهادان واقع شده که از بناهای خواجه شمس‌الدین محمد تازیکوست (قرن 7) است. ایرج افشار در کتاب یادگارهای یزد، به نقل از تاریخ یزد چنین می‌نویسد:
«و خواجه شمس‌الدین محمد تازیکو مسجد چهل‌محراب انشاء کرد و خانقاه و عمارتی بساخت و چهاردانگ از قریه هنزا وقف بر آن مسجد کرد و مصلی و عیدگاه مقابل شیخ [جمال] الاسلام اعظم سعید از انشای اوست.»
در کتاب یادگارهای یزد صفحه 255 در‌مورد وجه تسمیه این مسجد چنین آمده است: چون در آن چهل‌محراب کاشی تعبیه شده بود به این نامش بخوانند. در حال حاضر فقط شش قطعه از کاشی‌ها باقیمانده سه کاشی در غرفه‌های شرقی و یکی در صفه غربی و دو تا در اتاق مقبره‌ای واقع در سمت جنوبی هستند.
بخش گردشگری تبیان
برگرفته از: جام جم، یادگارهای یزد
گردآوری ایران شناسی برگزیده ها
,