مسجد امام خمینی تهران -آکا - سیستم تهویه ی مسجد شاه تهران

برگزیده ها: این بنا در کنارخیابان پانزده خرداد، شرق خیابان ناصرخسرو و جنب بازار تهران واقع گردیده و از بناهای ارزشمند دوره قاجار به شمار می رود که بین سال های 1222تا1240 ه-.ق توسط فتحعلی شاه قاجار ساخته شده و بعد از مرگ وی، در زمان ناصرالدین شاه تعمیراتی در آن صورت گرفته و گلدسته هایی به آن اضافه گردیده است . نام معمار و سازنده مسجد ذکر نشده؛ اما به نظر می رسد که عبدالله خان معمار باشی – معمار دربار فتحعلی شاه – بوده باشد . در ساخت و تزیین این مسجد،هنرمندان دیگری ازشیراز و اصفهان نیز شرکت داشته اند . این مسجد، قبل از انقلاب اسلامی، ” مسجد شاه ” خوانده می شد . بنای مسجد امام با وسعتی حدود 11 هزار مترمربع با طرح چهار ایوانی کامل ساخته شده و مشتمل بر صحن وسیع میانی، ایوان های چهارگانه ، گنبدخانه و شبستان های ستوندار، رواق ها، سردرها و جلوخان شمالی، به همراه تزیینات زیبای کاشیکاری، گچکاری، حجاری ، مقرنس و کتیبه های خطی است . مسجد دارای ورودی و سردر در اضلاع شمالی، شرقی و غربی است که در پشت ایوان های مسجد قرار گرفته اند . سردر شمالی که اصلی ترین ورودی بناست، در جانب خیابان 15 خرداد قرار دارد . سردر غربی به بازار بزرگ و سردر شرقی به بازار صحافان یا بازار بین الحرمین راه دارد . سردر شمالی دارای فضای جلوخان وسیع مستطیل شکلی است که 17 پله سنگی پایین تر از خیابان واقع شده است . دراضلاع جلو خان مغازه هاو در وسط ضلع جنوبی آن، سردری کاشیکاری با تزیینات مقرنس و کتیبه تاریخی بنا واقع شده است . در چوبی مسجد به ارتفاع 4و عرض 3 متر، دو لنگه است و ازاره کناره های آن سنگی است . بر سطح فوقانی در، کتیبه تاریخی مسجد، مورخ 1241ه-. ق بر سنگ حک شده که حکایت از نام بانی، زمان ساخت و موقوفات مسجد دارد. سردرمزبور به هشتی گنبددار نسبتا بزرگی راه پیدا می کند که سطوح آن دارای طاقنماها و گچکاری هایی است . هشتی ورودی، به ایوان شمالی راه داشته که مسدود شده و دسترسی به صحن از طریق دو دهلیز کناری ایوان شمالی صورت می گیرد. از آنجا که جهت جلوخان و سردر، منطبق بر جهت قبله و بنای اصلی مسجد نیست،همانند مسجد امام اصفهان، با اعمال چرخش نامحسوسی در دهلیزهای ورودی، مشکل اختلاف دو بخش را حل کرده اند . سردرهای شرقی و غربی نیز دارای تزیینات کاشیکاری و همان عناصر سردر،هشتی و دهلیزها هستند؛ با این تفاوت که در این سردرها اختلاف جهت وجود ندارد . در هشتی سردر شمالی، سقاخانه ای سنگی با شیرآب قرار داده اند که در دوره های بعدی جایگزین سنگابی حجاری شده گردیده است. صحن وسیع مسجد به شکل مربع و ابعاد 65×65 متر با سطح سنگ فرش ، در میانه دارای حوض بزرگی است . در نمای اطراف صحن، در چهار جهت اصلی ، چهار ایوان با نمای کاشیکاری و طاقنمابندی، و در اطراف آنها، رواق ها و دهنه های شبستان ها قرار گرفته است . کاشیکاری مسجد به دو صورت خشتی و معقلی صورت گرفته است. کاشیکاری معقلی، سطوح داخلی ایوان ها را به زیبایی تزیین کرده است . بر بالای ایوان شمالی، دو گلدسته کاشیکاری و در میانه آنها، ساعتی بر پایه کاشیکاری تعبیه کرده اند . گلدسته ها مربوط به دوره ناصرالدین شاه و نصب ساعت مربوط به بعد از آن 1323 _ 1322 ه-.ق است . ایوان مزبور، از دیگر ایوان ها بزرگترها و فضای آن به عنوان شبستان تابستانی، مورد استفاده نمازگزازان است . در پشت ایوان جنوبی، گنبدخانه قرار دارد که فضای مربعی است که در بالا با گوشه سازی به کثیرالاضلاع تبدیل گشته و گنبدی بر بالای آن قرار گرفته است . ویژگی خاص گنبد این بنا، طوقه یا گنبد کوچکتر با روزنه هایی در ساقه است که آن را بر رأس گنبد اصلی بنا ساخته اند و پوشش ورقه های رزین دارد . گنبد اصلی در گذشته با آجرهای لعابدار آبی رنگ و کتیبه های با خط کوفی پوشش یافته بوده که در دهه گذشته، بدون ملاحظه جنبه های هنری و تاریخی، با ورقه های فلزی پوشش یافته است . فضای زیرین گنبد با کاشی و گچکاری تزیین یافته و در ضلع جنوبی آن، محراب و در اضلاع دیگر آن، درگاه هایی وجود دارد که به ایوان جنوبی و شبستان های ستوندار جانبی راه پیدا می کنند . در این گنبدخانه منبری دوازده پله و سنگی وجود دارد که با استادی از سنگ مرمر یکپارچه ای ساخته شده است . دراضلاع شرقی و غربی گنبدخانه، دو شبستان ستوندار وسیع با پوشش چشمه طاق اندود گچ ساخته شده که هر کدام چهار دهانه به سوی صحن دارند . در هر یک از این شبستان ها، دو محراب قرار دارد . شبستان ستوندار دیگری در ضلع شمالی مسجد واقع است که به خاطر آفتابگیر بودن، به شبستان گرم شهرت دارد . از کتیبه های موجود در مسجد می توان به سنگ نوشته ایوان جنوبی متضمن تاریخ 1229 ه- . ق ، نام فتحعلی شاه و شکیات نماز به خط ثلث مهدملک الکتاب، کتیبه قرآنی گنبدخانه، و کتیبه هایی متضمن قصیده هایی از فتحعلی خان ملک الشعرا و مجتهدالشعرا اشاره کرد . در دوره اخیر، تعمیرات زیادی در مسجد صورت گرفته که بخشی از آنها بر اصالت تاریخی مسجد صدمه زده است . این بنا به شماره 1667/3 به ثبت تاریخی رسیده است .

سیستم تهویه ی مسجد شاه تهران

برگزیده ها: مسجد امام خمینی تهران

,