باغ عفیف آباد (گلشن ) شیراز - باغ عفیف آباد شیراز

باغ عفیف آباد شیراز

باغ عفیف آباد که آن را باغ گلشن نیز می نامند …

در مغرب شیراز و در جنوب خیابان قصرالدشت بالاتر از باغ قدیمی رحمت آباد و در انتهای خیابان عفیف آباد واقع است. این باغ یکی از قدیمی ترین و زیباترین باغ های شیراز است ، باغ گلشن یکی از باغهای قدیمی شیراز است. این باغ در دوره صفویه از باغهای آباد و مهم شیراز و محل نزول پادشاهان بوده است. یعقوب خان ذوالقدر حکمران فارس در زمان شاه عباس صفوی، در قسمتی از اراضی این باغ قلعه‌ای محکم ساخته و برای بنای این قلعه سنگهای گورستان جعفرآباد و مصلی را بکار برده است.

باغ عفیف آباد شیراز

باغ گلشن با پیشینه ای دراز که همچنان سادگی دیرینه ی خود را حفظ کرده و شیوه ی باغ آرایی نوین در آن دیده نمی شود.درب ورودی باغ در شمال آن قرار دارد .این درب از چوب ساخته شده و در پشت آن دالانی است با سقف چوبی که اتاق های نگهبانان در دو سوی آن قرار دارد.سردر باغ دارای چهار ستون گچی ساده است که دو به دو در دو سوی آن و بر فراز ازاره آن قرار گرفته است و سر ستونهای آنها با اقتباس از طرح سرستونهای تخت جمشید گچ بری شده است.


 

مطلب یا شعر در مورد باغ عفیف آباد شیراز

در پیشانی درب ورودی نقش دو شیر که گویی را در میان پنجه های خود گرفته اند دیده می شود. پس از گذر از در، دهلیزی وجود دارد که سقف آن را از چوب ساخته اند و با شکل های منظم هندسی مرتب کرده اند. در دیگر سوی در و بر پیشانی دهلیز مجلس تاج گذاری پادشاه ساسانی وجود دارد که بر قاب نیم دایره ای به وسیله کاشی های رنگارنگ قرار دارد. پس از گذر از دالان کوتاهی به فضای اصلی باغ می رسیم که دورادور آن را دیوار ای آجری فرا گرفته اند.
مساحت باغ حدود ۱۲۷۰۰۰متر مربع است و ۱۷۰۰۰ متر مربع زیربنا دارد.

تاریخچه باغ عفیف آباد شیراز

 

عمارت باغ عفیف آباد

تاریخچه

کاخ زیبایی در وسط باغ قرار گرفته که از ساختمان های روزگا ر زندیه و قاجاریه است. البته تاریخچه ی این باغ به روزگارصفویه بر می گردد که به باغ ” گلشن ” معروف بوده است. پس از صفویه این قلعه ویـران شده و این باغ سـالها رونق و آبادانی خود را از دست داد. در سال ۱۸۶۳م (۱۲۸۴ه.ق) میرزا علی محمد خان قوام‌الملک عمارت و باغ فعلی را احداث نمود. وی برای آبیاری درختان باغ کاریز لیمک را که در قصر قمشه بود خریداری کرد. در آن دوره که معاصر حکومت قاجاریه است، باغ گلشن یکی از زیباترین باغهای شیراز به شمار می‌رفته است. دور این باغ حصاری از چینه گل کشیده و انواع درختان میوه بجز نارنج و خرمالو در آن کاشته بودند. همچنین خیابانهایی با ردیف درختان سرو و صنوبر و چنار و بید و عرعر و آبشارهای سنگی با آب جاری و دائمی در باغ احداث کرده بودند. در دو جانب آبشارها، گیاهان مرغ و چمن کاشته بودند. حوضی که در صحن عمارت این باغ بوده بازمانده سالیان ویرانی باغ بوده است.

 

باغ عفیف اباد

در آن زمان این باغ از جمله باغهای آباد و مهم شیراز و مقر پادشاهان وقت بوده است . یعقوب خان ذوالقدر – حکمران فارس- در زمان شاه عباس صفوی ، در قسمتی از اراضی این باغ قلعه ای محکم ساخته و برای بنای این قلعه سنگهای گورستان جعفر آباد و مصلی را به کار برده بود. پس از صفویه این قلعه ویران شده و این باغ سالها رونق و آبادانی خود را از دست داد.
در سال ۱۲۸۴هـ.ق (۱۸۶۵م )به فرمان ” میرزا علی محمد خان قوام الملک ” عمارت باغ فعلی احداث شد. وی برای آبیاری درختان باغ قنات ” لیمک ” را که در۱۵ کیلومتری باغ ودر قصر قمشه بود خریداری کرد.
این باغ در اواخر سده ی گذشته ، به خواهر زاده ی قوام الملک – عفیفه خانم – ارث رسید و چون او بهسازی گسترده ای در باغ انجام داد ، از آن پس، باغ را ” عفیف آباد ” نامیده اند.

باغ عروسی عفیف آباد شیراز

معماری باغ گلشن
ورودی اصلی باغ گلشن رو به شمال است. در نمای سر در باغ، چهار ستون گچی ساده مشاهده می‌شود که سرستونهای آنها با اقتباس از طرح سرستونهای تخت جمشید گچ‌بری شده است. در دو طرف دهلیز ورودی اتاقهایی برای سکونت خدمه ساخته شده و سقف این دهلیز با قابهای چوبی دارای اشکال هندسی مرتب و زیبا پوشیده شده است. بر روی هلالی پیشانی سمت داخلی دهلیز ورودی با کاشیهای هفت رنگ نقاشی شده در دو سوی دهلیز ورودی دیوار باغ است. در فاصله‌های معین دیوار باغ ستونهایی با تزئینات آجری ساخته شده است. در جانب غربی ساختمان ورودی و پشت دیوار، حمام باغ واقع است. این حمام نمونه جالبی از حمامهای قدیمی شیراز است.

ساختمان باغ گلشن در وسط باغ قرار گرفته و دو طبقه است. طبقه زیر دارای زیرزمینی کاشیکاری و محوطه وسیعی است و آب نمای زیبایی در وسط آن شناخته شده که آب زلال در آن روان است. نمای شرقی این زیر زمین از پنجره‌های مشبک آهنین پوشیده شده است.

مدخل اصلی این عمارت در سمت شمال است که به وسیله چند پله سنگی به تراس سر پوشیده زیبا و ایوان طبقه دوم مربوط می‌‌شود. در سمت جنوب ساختمان نیز راه زینه‌ای برای رفتن به طبقه دوم ساخته شده است. دورادور طبقه دوم عمارت را ایوانی با ستونهای زیبا در بر می‌گیرد که به همه اتاقهای این طبقه ارتباط دارد و در وسط جانب مشرقی ساختمان ایوانی وسیع و شکوهمند با چهار ستون بلند ایجاد شده است. سقف این ایوان با قطعات چوبی چهارگوش و شش گوش پوشیده شده و روی آنها با نقاشی‌های رنگ و روغن گل و بوته و مناظر ساختمانها و رودخانه‌ها و شکارگاهها و رزمگاهها تزئین گردیده است. دیگر ستونهای ایوانهای عمارت هم از گچ ساخته شده و همه سرستونهای دارای گچ‌بریهای زیبایی می‌باشد. دیوار تالار اصلی و ایوانها و اتاقها مزین به مقرنس‌کاریها و گچ‌بریهای مفصلی است و سقف آنها دارای نقاشی می‌باشد.
هلال پیشانی عمارت کاشیکاری است. نمای غربی ساختمان نسبت به جانب شرقی آن ساده‌تر می‌باشد و ایوان جنوبی از نظر تزئینات تقریباً همانند ایوان شمالی است. همه درهای این عمارت منبت‌کاری و نفیس و پنجره‌ها و درکهای چوبی ساختمان دارای شیشه‌های رنگی بسیار زیبا است. تزئینات داخل ساختمان هم از زیباییهای خاصی برخوردار می‌باشد. اتاقها دارای سقف چوبی با زینت‌های منظم هندسی و بدنه و دیوارها رنگ‌آمیزی و نقاشی شده است. زیباترین سالن این عمارت تالار بزرگ پذیرایی آن است. ازاره این تالار از سنگ مرمر است و در بالای دیوارها یک رشته گچ‌بریهای رنگارنگ وجود دارد. این ساختمان در هر دو طبقه تقریباً دارای سی اتاق و تالار است. عمارت باغ از بعضی جهات شباهتهایی به باغ ارم شیراز دارد.

نمای اصلی عمارت باغ گلشن همچون باغ ارم رو به مشرق است. در جلو این بنا حوض بسیار وسیعی با لبه‌های سنگی وجود دارد که پیوسته آب از میان آن روان است. از جلو حوض خیابان اصلی باغ شروع می‌شود که در وسط دارای آب نما و گلکاری است، و در دو سوی آن درختان سرو و کاج و چنار کهن وجود دارد، و در محوطه وسیع باغ، باغچه‌های بزرگ ایجاد شده که بوسیله خیابانها و راهروها از یکدیگر مجزا می‌شوند. این باغچه‌ها با نظم خاصی کرت‌بندی و از درختان میوه‌دار گوناگون بویژه انار پوشیده شده و همچنین صنوبر و بید و عرعر و درختان بسیار دیگر در آنها کاشته‌اند. در سمت شمالی باغ هم محوطه وسیعی وجود دارد. در سالهای پیش بوسیله وزارت فرهنگ و هنر تعمیرات مفصلی در باغ گلشن بعمل آمده است.

ساختمان کاخ دو طبقه است.طبقه پایین زیرزمین وسیعی است که آب نمای زیبایی در آن ساخته شده و سمت شرقی آن با پنجره های مشبک و رنگینی پوشیده شده است. در فواصل میان پنجره ها سنگ های گندمک نصب شده که روی آنها نقوشی از گل و بوته حجاری شده است.هم اکنون این طبقه را تبدیل به “موزه ی نظامی ” کرده اند و سلاح های گوناگون در آن به تماشا گذارده اند. در این موزه سلاح های گران بهایی همچون تفنگ فتح علی شاه”، ” ناصرالدین شاه” ، “مظفرالدین شاه قاجاه “،”رضا شاه” و”محمد رضا شاه پهلوی “،سر پرهای هم رزمان ” میرزا کوچک خان جنگلی” و مسلسل” رییس علی دلواری” دیده می شود.جلوی پلکان ورودی نیز ارابه ای ویژه ی تشییع جنازه ی رضا شاه پهلوی و توپ فتح علی شاه قاجار دیده می شود. این طبقه با سه پلکان به طبقه ی دوم راه دارد.
طبقه دوم متشکل از راهرویی بلند است که در دو سوی آن اتاق های زیبا و تودرتو قرار دارد.در میانه ی این طبقه تالار بزرگ و باشکوهی قرار دارد. سقف چوبی تالار ، آراسته به نقش های گل و بوته ، شکارگاه و مجالس بزم و شادی است. دورادور دیوارها گچ بری و مقرنس کاری زیبایی انجام شده است.درها و دریچه های ساختمان از چوب و شیشه های رنگی ، به شیوه ای ماهرانه ساخته شده اند. بیشتر درها و دریچه ها از نوع ارسی هستند. این طبقه را ” موزه ی عبرت ” نام نهاده اند. موزه ی عبرت شامل اتاق های همایش ، رخت کن ، نشیمن ، مطالعه ، سالن پذیرایی و قمارخانه است. در کف اتاق ها فرش های گران بها جای داده اند. پیانوی شخصی ” فرح پهلوی” که در جشن ۲۵۰۰ساله ی شاهنشاهی استفاده می شده از دیگر اشیای گران بهای این موزه است.

در پیشانی عمارت صحنه ای از تاجگذاری یکی از پادشاهان ساسانی در حالی که موبدی تاج سلطنتی را به وی هدیه می دهد با کاشی تصویر شده است . در دو طبقه ساختمان حدود ۳۰ اتاق تالار وجود دارد. در شمال و جنوب تالار دو بخاری از سنگ مرمر تراشیده و نصب شده است.
ورودی اصلی بنا در جانب شمال است که با کمک پلکان سنگی به تالارسرپوشیده ای منتهی می گردد. نمای شرقی عمارت شامل ایوان بزرگ و زیباست که در تمام طول بنا امتداد دارد. این نما از بیرون به وسیله ستون های آجری و گچی از هم مجزا شده اند. نمای غربی عمارت نسبت به قرینه آن در شرق بسیار ساده است. ایوان جنوبی نیز از نظر تزیینات بنا و دکوراسیون، تقریبا” شبیه ایوان شمالی است بجز این که در رشته پلکان شرقی – غربی حیاط را به طبقه دوم منتقل می کند.
درجلو ایوان بزرگ عمارت نیز چهار ستون بلند ساخته شده است. سقف ایوان با قطعات چوبی پوشیده شده است و روی آنها با رنگ و روغن نقاشی شده. سر ستون های ایوان گچ بری شده اند و در بالای آنها گل ها به تقلید از نقوش تخت جمشید گچ بری شده است.
همچنین در جلو عمارت حوض وسیعی دیده می شود که خیابان اصلی باغ از جلو حوض شروع می شود. تمام خیابان های باغ پر از درختان سرو ، کاج ، چنار، صنوبر و نارنج است و باغچه ها دارای آب نماهابی زیبایی می باشند.

قهوه خانه ی سنتی باغ عفیف آباد

این قهوه خانه در سمت راست در ورودی باغ واقع شده و در حیاط آن درخت نارنج و حوض کوچکی قرار دارد. سالن قهوه خانه ، دارای شش حجره است که بر هر کدام نقشی کشیده اند. این نقش ها عبارتند از:” داستان ضحاک و کاوه ی آهنگر”، ” داستان زال و سیمرغ “،” نبرد رستم و سهراب “،” نبرد تهمتن و دیو سفید ” و ” نبرد رستم و اسفندیار”.
دیوارهای قهوه خانه از آجر ساخته شده و کاشی کاری اندکی در آن دیده می شود. در میان سالن قهوه خانه حوضی کوچک دیده می شود که ستون میانی سالن در آن قرار دارد.

حمام خزینه ای

از بناهای باغ حمام آن است که در جانب غرب ساختمان ورودی و پشت دیوار قرار دارد.حمام قدیمی باغ گلشن در پشت بام دارای مناره و قبه است. این حمام دارای دو خزینه ی آب سرد و گرم می باشد. از قرار دادن یک عدد دیگ مسی در خزینه ، آب گرم فراهم می شده است . در دیوارهای خزینه ، نقش های برجسته ای به چشم می خورد که عبارتند از: تصویر” فرهاد در کوه بیستون ” ، ” دیدار مردم با خسرو پرویز ساسانی ” ، ” صحنه ی ورودی حضرت یوسف به جمع زنان مصری” و … .
باغ عفیف آباد در سال ۱۳۴۱ توسط ارتش از فرح پهلوی خریداری شد.از سال ۱۳۴۸ به بعد زیر نظر سازمان میراث فرهنگی تعمیر و مرمت شد .در سال ۱۳۷۰ همزمان با روز ارتش به عنوان موزه نظامی شماره ی ۲ بازگشایی گردید و اکنون تحت اختیار سازمان عقیدتی سیاسی ارتش جمهوری اسلامی ایران است.این باغ که معماری آن آمیزه ای از ویژگی های معماری دوران هخامنشی، ساسانی و قاجاریه است ذیل شماره ۹۱۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.